نو) خاطرۀ روز پرتقالی

اندکی از روز مانده،
آسمانی نیمه ابری تا تمام ابری،
باد سرگردان
           -چه بی معنی!-
با قدم آهسته می پیمود پهنا و درازای خیابان را،
آفتاب بی توقّع
          تیغ کندش را به هر سو می کشید آرام
روی بعضی را رفو می کرد
همزمان در جان خیلی ها فرو می رفت.
صبح مان نیلی.
ظهر کافوری چه با ما کرد و خواهد کرد؟
روز، روزی پرتقالی بود!
شاخه ها در هم گره خورده
سایه ها در هم فرو رفته
برگ ها در گوش هم افسانه گویان
        دست ها چون حلقه در هم بود
                       حالی بود!
صحنه هایی بکر بود و لحظه هایی ناب و عالی بود....
من ولی بی اعتنا بر این همه زیبایی جان کاه
         -شادی های روح آزار-
ساکت و ساده به روی نیمکت
         -شیدا و افسرده-
همچنان تنها نشسته خسته و خاموش
        در فکر تو بودم
                       آه!
آری، آری، من به دنبال تو می گشتم....
چاره گویی بی خیالی بود،
         امّا باز گفتی بی خیالی فکر تقریباً محالی بود.
رخنه های سدّ چشمم باز شد
آب ها از آسیاب افتاد
       آری!
«یا علی(ع) گفتیم و عشق آغاز شد»
      باری،
ای تو آنی که نمی دانم که هستی؟
جای تو آن روز خالی بود .... .

داستان آفرینش جهان طبق اساطیر ایرانی

اهورامزدا یا هرمزد آفرینش جهان نیکویی ها را آغازید و در گام نخست گنبد آسمان و سپس دریاها را آفرید... . در گام سوّم هرمزد زمین را میان گنبد آسمان به یک پهنا و یک درازا و یک ژرفا پدید آورد و روی ان را از نشیب و فراز پوشاند و در آن کوهها پدید آورد و در گوهها فلزهای گوناگون مثل روی و آهن و موادّی مثل گچ و گوگرد نشاند و زیر زمین همه جا را آب قرار داد. چهارم گیاهان را آفرید، بدینگونه که در وسط زمین گیاهی پدید آورد شاداب و شیرین، بی شاخه و پوست و بی خار. این گیاه تخمۀ همۀ گیاهان را در خود داشت.هرمزد آب و آتش را به یاری وی گماشت و از آن همه گونه گیاه پدید آمد. پنجم سالار چارپایان اهلی را به صورت گاوی سپید در سرزمین "ایرانویج" آفرید. بعدها "ایرانویج" مرکز نژاد آریا شد. هرمزد آب و گیاه را به یاری گاو گماشت تا به کمک آنها نیرو گیرد و ببالد و فرزندان آورد. ششم "کیومرس" بشر نخستین را آفرید که چون خورشید درخشان بود. هرمزد کیومرس/کیومرث را بینا و گویا و شنوا آفرید. مردمان از نسل کیومرس و یه شکل او پدید آمدند. هرمزد آفریدگان زمین، همه را از آب پدید آورد، جز گاو و کیومرس را که گوهرشان از آتش بود.

آفرینش این جهان یک سال به درازا کشید. هرمزد جهان را در شش نوبت آفرید و پس از آن هر نوبت پنج روز آرام گرفت و آن پنج روز را روزهای جشن و شادی قرار داد. هرمزد آفرینش را از نخستین روز فروردین آغازید و آسمان را در چهل روز، آبها را در پنجاه و پنج روز، زمین را در مدّت هفتاد روز، گیاهان را در مدّت سی و پنج روز، حیوان را در هفتاد و پنج روز و آدمی را در هفتاد روز پدیدار کرد.

غزل) زمستان

میان زوزه ها دنبال تو کرده م نگاهم را

که تا بویت بیابم، افکنم از سر کلاهم را

تو آنجایی و من می دانم امشب دست می یازم

بگیرم دامن پیراهن تنها پناهم را

مگر از نامه های سوز دل دستت رسد آخر

به هر سویی روانه کرده ام پیکان آهم را

کرانم تا کران آکنده کوران و کران پیشم

تو تنها می شنیدی ناله های صبحگاهم را

 

سؤالم از صدف بیرون نگشته پاسخش گفتی

مرا دریافتی در اوج و بخشودی گناهم را

 

اگر دلهای خون را جایگاه خویش می دانی

بگیر از من همین لبخندهای گاه گاهم را

 

بگیر ای ماه من! ابر سفید از چهره تا من هم

درآویزم به دامانت، ببوسم روی ماهم را

 

خودم را هم برای خاطر تو دوست می دارم

زلال و روشن اینک پیش آوردم گواهم را

 

مرا از من بگیر امّا به دست دیگران مسپار

که می داند زبان این دل گم کرده راهم را؟

 

«سلامم را تو پاسخ گوی، در بگشای» بر رویم

که من راز دل خود با کسی دیگر نمی گویم

غنای فرهنگی

ملّتی که پراید را تا زمانی که ارزان بود، کم می خریدند، ولی بعد از اینکه گران شد، بیشتر خریدند، آمریکا که هیچ، مورد حملۀ موجودات فضایی هم قرار بگیرند، حقّشان است؛ ملّتی که زعفران تولیدی اش را ایتالیا وارد کشور خود می کند و با مارک ایتالیایی می فروشد، ولی روی صنایع پوشاک داخلی خودش آرم خارجی می زند تا زودتر به فروش برسد.

البتّه ما تخت جمشید و زیگورات چغازنبیل داریم، این را نگذارید به حساب فقر فرهنگی؛ پس نامش چه می تواند باشد، خدا می داند!

نکته ها هست بسی.... (۴۹)

دو چیز را زیاد درخواب می بینم

و هربار که بر می خیزم حسرت در برم می گیرد:

1- پرواز می کنم،

2- ابر می خورم.

***

 

وقتی خدای متعال در قرآن از عسل به «شرابٌ مختلفٌ ألوانها» تعبیر کرده است

"عسلی" دقیقاً چه رنگی است ؟

***

 

به شادی روح یار تازه سفر کرده

شعار "مرگ بر آمریکا" به زودی حذف خواهد شد،

آنچنانکه "مرگ بر شاه" حذف شد

"مرگ بر صدّام" حذف شد

و...

***

 

چطور باور کنم:

فرزندان ما دهۀ شصتی ها

"نسل پدرسوخته" نامیده بشوند ؟!

***

 

هرچه جلوتر می رویم

بیشتر به عقب ماندگی خود پی می بریم

***

 

ماه رمضان

فرصت خوبی است

برای صبحانه خوردن

***

 

تفکیک جنسیتی در اتوبوس های خطّ واحد)

عقب: خانمها

جلو: خانمها و آقایان

***

 

تأکید بیش از اندازه بر وحدت

خود، القاء کنندۀ تفرقه است

***

 

حاضرم همیشه ظرفهای نهار و شام را خودم به تنهایی بشویم،

اگر

همیشه نهار و شام عدسی باشد.

***

 

برای حلّ مشکلات راهکار وجود دارد،

متولّی وجود ندارد.

***

 

بی قانونی و ولایت گریزی تا چه حد؟

حالا فهمیدم چرا اسم بنی صدر ابوالحسن بود ؟!

***

 

نگوییم:

ایران سرسبز من!

بگوییم:

ایران من! تو را سرسبز خواهم کرد.

***

 

 

 

 

 

فقط چهار انگشت فاصلۀ میان حق و باطل

حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند:

اى مردم! کسى که دانست برادرش دینى درست دارد، و در راه راست گام برمى دارد، به گفته مردم درباره او گوش ندهد، که گاه تیرانداز، تیر افکند و تیرها به خطا رود. سخن نیز چنین است، درباره کسى چیزى گویند و آن نه این است. گفتار باطل تباه است، و خدا شنوا و گواه است. بدانید! میان حق و باطل جز چهار انگشت نیست. (از او پرسیدند معنى این سخن چیست؟ انگشتان خود را فراهم آورد و برداشت و میان گوش و دیده گذاشت. سپس گفت:) باطل آن است که بگویى شنیدم، و حق آن است که بگویى دیدم.

چه تشبیه زیبایی ، سخن چه حق و چه باطل همچون تیری است که از چلّه کمان رها می‌شود. تیرانداز اگر چریک باشد و کارآزموده ، با دقت و تأمل و با آرامش تیرش را رها می‌کند و به هدف می‌زند و اگر سربازی نا‌آرام و بی‌تجربه باشد تیرش به خطا می‌رود. سخن گفتنی که همراه فکر و تأمل باشد به هدف می‌خورد و کارساز است و الّا تلاشی بیهوده خواهد بود.

نکته‌ای که حضرت به آن توجه می‌دهند این است که وقتی برادر دینی شما در ظاهر دین درستی دارد و می‌دانی که زندگی‌اش سالم و طاهر است، حق نداری به بدگویی مردم درباره او گوش بدهی ، بلکه باید از او دفاع کنی و مانع غیبت و بدگویی از او شوی. تا با چشم خودت ندیده‌ای اطمینان پیدا نکن، فاصله حق و باطل فقط چهار انگشت است!

(برگرفته از وبلاگ گوهرنویس)

گلدسته های مسجد روستای ما

خودم، پدر و مادرم و اجدادم همگی بچّۀ شهر هستیم؛ امّا روستای "ما" روستای بزرگی است که سه مسجد دارد. مسجد جامع آن با همۀ زیبایی اش، دارای گلدسته های پوسیده ای است که اسکلتشان بیرون زده و کاشیکاری هایش مرمّت نشده است. این شاید چهرۀ دلگیر کننده ای به مسجد و به تبع آن کلّ روستا می دهد. امّا اگر تلاشهای یک سال اخیر پیشنماز مسجد برای آبادانی روستا را بدانیم، این دلگیری از بین رفته و بسا تبدیل به دلگرمی می شود.
روستای "ما" قبلاً آسفالته بود، ولی به عادت همیشگی مسئولین کشور که با هماهنگی میانه ای ندارند، به علّت جدول کشی و نصب تیر چراغ برق، آسفالت تخریب شد و مدّتها دوباره کوچه و خیابانها خاکی ماند و بودجۀ تخصیص یافته به آسفالت مجدّد هم یا از ابتدا تصویب نمی شد یا در راه رسیدن به روستا، به علّت سوراخ بودن کیسه(!) اندک اندک تمام شده و از بین می رفت. تا اینکه با پیگیری های حاج آقا جلالی، عالم جوان و با بصیرت که رگ خواب همۀ اقشار مردم و مسئولین را می داند و با هرکسی به زبان خودشان مراوده می کند، بودجۀ لازم دوباره تأمین شده و ابتدا معابر شن ریزی و سیپس آسفالت مجدّد گردیدند. اکنون چهرۀ روستا دوباره صاف و یکدست شده و مردم از عملکرد ملّای آبادی راضی اند. و مهمتر از آن هیچ کس نمی تواند در تخریب علمای اسلام ادّعا کند: چرا اینها مساجد خودشان را آباد می کنند، ولی فکری به حال ویرانی های مردم نمی کنند؟! گلدسته های مسجد روستای "ما" آن زمان زیباتر است که تمام روستا زیبا شده و مردم دغدغه ای مهمتر از آن نداشته باشند. این را حاج آقا جلالی می فهمد. به امید آنکه همۀ روستا ها و همۀ شهرها هم بفمند.

طرح) بهانه

وعده حقّ است

_الهی!-

            ولی افسوس

                    زمان می گذرد....

غزل ناتمام) داغدار

داغدار آن بزرگم کز برش آمد جهان
شیر یزدان بود و آتش زد به جان روبهان
 
چون بگویم وصف او و با چه نامی خوانمش؟
جز که گویم او علی(ع) هست و شهنشاه شهان
 
یاور و شاگرد و داماد و پسر عمّ نبی(ص)
می کند یاریّ دین در آشکارا و نهان....

چند تک بیت

تقلید ادیبانه ای از چک چک آب است
آواز قناری که چنین نغز و خوش آوا ست
***

من که ز فرط غصّه می خندم شب و روز
کی می رسد روزی که از شادی بگریم؟
***

آسمانا! دو-سه سال عمر مرا باز بده
تازه می خواهم از این بعد جوانی بکنم
***

غزل منزوی وار نیکو بود
غزل های من منزوی وار نیست
***

در گردش زمانه یکی سرو شو نه بید
در گیر و دار حادثه خم شو، ولی نلرز
***

بررسی دلایل یکی نبودن زرتشت زروانی با حضرت ابراهیم(ع)

مقدّمه: پاره ای پژوهشگران، به دلایلی واهی، در پی اثبات یکی بودن زرتشت زروانی بنیانگذار آیین زروان و بناکنندۀ رصدخانۀ نیمروز و تقویم بهیزکی -که مرحوم ذبیح بهروز در کتاب "تقویم و تاریخ در ایران" زمان دقیق تولّد او را به درستی محاسبه کرده و 1737 پیش از میلاد عنوان کرده اند-، با حضرت ابراهیم خلیل (علیه السّلام) می باشند و استنادشان این ابیات از شاهنامۀ فردوسی ست که:

«نشستم بر این تخت قرّخ پدر                         بر آیین طهمورث دادگر

بر آیین زرتشت پیغمبرم                                 ز راه نیاکان خود نگذرم

نهم پور زرتشت پیشین بُد اوی                       براهیم پیغمبر راستگوی».

هرچند مصرع نخست بیت آخر در برخی نسخه ها به گونۀ "نَهَم گفت زرتشت پیشین بر اوی" نیز آمده است، امّا حتّی اگر صورت قبلی را بپذیریم، باز دو معنا از آن برداشت می شود: 1- ابراهیم(ع) همان زرتشت است و جدّ نهم او عبارت از زرتشت پیشین. 2- زرتشت نوادۀ نهم ابراهیم(ع) است و زرتشت پیشین لقبی ست برای ابراهیم(ع). با نگاهی ساده به ابیات گفته شده، می توان دریافت از دیدگاه رسایی ادبی، معنای دوّم صحیح تر و بجا تر است و اگر در بعضی منابع تاریخی، از "ابراهیم زرتشت" سخن به میان آمده، منظور ابراهیم دوّم است نه ابراهیم اصلی [ع]؛ امّا با این وجود، به استنادات این گروه برای اثبات ادّعای خودشان نیز باید پرداخت. عمدۀ استنادات اینان، عبارت از سه قضیّه ای ست که در ادامۀ مطلب آمده و هرکدام جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد -ان شاءالله-.

 

1- تقدّس عنصر آتش و ارتباط آن با داستان ابراهیم(ع)

آتش از عناصر مقدّس در نزد زرتشتیان است و زروانیان آن را با نام "زور" (Zor)، سزاوار هدیه و فدیه می دانند و حتّی عدّه ای نام زرتشت را در اصل به صورت یونانی آن "زورو آستر" دانسته و مدّعی شده اند: زرتشت آیین آتش پرستی و ستاره پرستی را به هم آمیخته و اسمش نیز از آن برگرفته شده است (آسترو = ستاره)؛ که در اینجا منظور از این دو آیین، آیین زروان و آیین صابئین است که آتش و آب نماد این دو اند آنچنانکه صابئین مساکن و معابد خود را در کنار دریاها و آبهای روان بنا می نهادند، زروانیان نیز در کنار کوههای آتشفشان مسکن می گزیدند. حتّی سنّت چهارشنبه سوری نیز که شب آن با آتش و صبح آن -در بعضی مناطق- با آب در ارتباط است، به مناسبت داستان ابراهیم(ع) دانسته شده است.

بررسی:

الف- باید دانست در دین زرتشتی تنها آتش نیست که ستایش می شود. سه عنصر دیگر -آب و باد و خاک- نیز پایاپای آن مقدّس اند.

ب- علاوه بر آن، تقدیس آتش به طور خاصّ، مال آیین زروان است و بعد از آن وارد آیین دیرین ایرانیان شده است.

پس ادّعای یکی بودن ابراهیم خلیل(ع) با زرتشت زروانی نیز به همان اندازه می تواند از آن زروانیان باشد.

 

2- همسانی نام ابراهیم با برهما و یکسانی برهما با زروان

آیین برهمای هندی، نخستین هستۀ آیین زروان است و آیین زروان در واقع احیا شدۀ آیین برهما ست. از این رو مناسب خواهد بود که احیا کنندۀ آیین برهما نیز، نامش برگرفته از برهما باشد.

بررسی:

نام ابراهیم(ع) بنا به اتّفاق نظر مورّخین، برگرفته از ورهرام/ وهرام/ پرهام/ بایرام یا همان بهرام است. جابجایی "ر" و "ه" در اینگونه مواقع اتّفاق می افتد. بهرام نام ایزد پیمان یا ایزد جنگ بعدی ست که به سیّارۀ چهارم منظومۀ شمسی اطلاق شده است. ریشۀ آن را بای/بغ + رام دانسته اند، به معنای ایزد رام یا خدایگان رام. رام از ایزدان کهن هند و ایرانی بوده است. بغ نیز از واژه های اصیل پارسی باستان بوده که وارد ترکی هم شده است و معنی سرور و خدایگان می دهد. بایرام که در لهجۀ اورمیه بَیرام تلفّظ می شود، در ترکی امروز مطلقاً به معنی جشن و عید به کار می رود و بیشتر، عید نوروز از آن منظور می گردد؛ درستی این نظر، از دو جهت قابل اثبات است: الف- با توجّه به داستان ابراهیم(ع) که در روزی که جشن بود و همۀ مردم شهر به صحرا رفته بودند، بتها را در بتخانه شکست و این فراز از روایت امام صادق(ع) که آن روز مصادف نوروز بود و همچنین با استناد به یافته های جدید باستان شناسی مربوط به 4000 سال پیش، و نیز عطف به روایات اسطوره ای ایرانی، شکّی باقی نمی ماند که نوروز در بابل مقارن زمان ابراهیم(ع) هم جشن گرفته می شده است؛ بر پایۀ این توضیحات، احتمالاً ریشۀ اوّلیّۀ این عید بزرگ، جشنی بود که به افتخار ایزد رام گرفته می شد. از این رو شباهت نام بغ رام/ بهرام با ابراهیم می تواند در خور توجّه باشد. ب- در بابل باستان، پرستش اجرام آسمانی مرسوم بوده؛ چنانچه در داستان ابراهیم(ع)، مناظرات او را با خورشیدپرستان ، ماه پرستان و ستاره پرستان را می بینیم. علاوه بر آن، نام جدّ مادری اش نیز "آزر" بود که برگرفته از نام سیّارۀ سرخ می باشد که نماد آتش بوده و در در یونانی نیز آرِس و در رومی مارس/مارچ نامیده شده و در عربی به صورت "مرّیخ" درآمده است. دور از انتظار نیست که ابراهیم(ع) نیز در کودکی، نامش را از نام یکی از اجرام آسمانی -یعنی سیّارۀ بهرام- گرفته باشد. اساساً آتش با مرّیخ در ارتباط است، در حالی که سیّارۀ مقدّس زروانیان زحل است.

اینها در حالی ست که اثری از پرستش زمان یا همان زروان در بابل باستان -مقارن تولّد حضرت ابراهیم- نمی بینیم. اگر هم روی این حساب که بابل محلّ حضور و تلاقی کیش های مختلف بوده، اثری از این آیین در آنجا بوده باشد، این مسئله به آن اندازه اهمّیت نداشته که ابراهیم(ع) برای بیدار ساختن مردم با آنان نیز مجادله کند. ممکن است گفته شود ابراهیم به این سبب با آنان مجادله نکرده که خود یکی از آنان بوده است؛ امّا این شبهه نیز خود به خود با عنایت به ماجرای تعقیب ابراهیم(ع) به دست بابلیان و اقدام به اعدام او، باطل می شود.

 

3- ارتباط کعبه با زحل سیّارۀ مورد ستایش زروانیان

خانۀ کعبه که به دست حضرت ابراهیم(ع) بازسازی شده است، از چهار لحاظ با سیّارۀ زحل یا کیوان که مورد ستایش زروانیان است، ارتباط دارد: الف- شباهت نام کعبه/کعابا با نام کیوان.ب- صابئین در سراسر جهان، هفت بنای مقدّس داشته اند که هرکدام منسوب به یکی از اجرام آسمانی بوده و خانۀ کعبه واقع در مکّۀ معظّمه را نیز معبد زحل محسوب می کردند. ج- رنگ سیاه پردۀ کعبه که با رنگ طبقۀ هفتم برج نمرود که متعلّق به زحل بوده، یکی ست. د- بت لات که منسوب به زحل بوده و از بتهای عمدۀ عصر جاهلیّت به شمار می رفت، علاوه بر سیاهی رنگ، شکل مربّعی هم داشته است که این هردو از ویژگی های کعبه است.

 بررسی:

الف- کعبه واژه ای عربی ست و عمدتاً به دو معنی به کار می رود؛ یکی به معنی برجسته و برآمده، همریشه با کعب که به غوزک پا و زانو و برجستگی سینه اطلاق می شود. دیگری به معنی بنای مکعب شکل، چنانچه ابزار بازی "تاس/داش: در ترکی به معنی سنگ" را قدما کعبتین می گفته اند. هیچکدام از این معانی به کیوان ربطی ندارند.

ب- همۀ بناهای مورد ستایش صابئین، توسّط خودشان ساخته نشده اند و آنان به طور قراردادی، هر ادّعایی را در مورد هر ساختمانی می توانند مطرح سازند.

ج- این رنگ سیاه به کار رفته در پردۀ کعبه، در معنی اصلی آن رنگ شوکت و هیبت است و نه رنگ قهر و بلا که منسوب به سیّارۀ زحل است و در برج نمرود هم همان معنا را تداعی می کرده است. از این رو داماد نیز در مراسم عروسی، لباس رویی سیاه به تن می کند. علاوه بر اینکه سیاهپوشی کعبه، مسئله ای جدید است و ریشۀ کهن تاریخی ندارد.

د- ممکن است برعکس باشد؛ یعنی بت لات را به احترام خانۀ کعبه -که داخل آن قرار داشته است- به گونۀ سیاه و مربّعی ساخته باشند که این شکل و رنگ نیز ربطی به سیّارۀ زحل ندارد.

4- شباهت های جزئی دیگر

بعضاً شباهت های دیگری بین داستان زرتشت و داستان ابراهیم مانند سنگ زدن به اهریمن و ذبح کردن قوچ و... برای اثبت این یکسانی عنوان می شود، ولی باید توجّه داشت:

الف- اوّلاً این شباهت ها جزء موارد اثبات شدۀ تاریخی نیستند و ممکن است ساخته و پرداختۀ اعصار بعد باشند.

ب- ثانیاً ابراهیم(ع) به عنوان کسی که بعد از ذکر نامش در قرآن، دیگر از معرض تبدیل شدن به یک چهرۀ اسطوره ای و نیمه اسطوره ای درآمده و یک چهرۀ کاملاً تاریخی است، عناصر اصلی شخصیّت و زندگانی اش منحصر در موارد مشترک با زرتشت نیست؛ آن هم نه زرتشت اصلی یا زرتشت پیامبر (ع) که البتّه مهمترین اشتراکشان همان تبلیغ آیین توحید بوده، بلکه چهره های مبهم دیگری که در طول تاریخ زرتشت شناسانده شدند، از جمله زرتشت مورد بحث ما یعنی زرتشت زروانی.

***

نویسندۀ "پیامبر آریایی" در فصلی از کتاب خود که به این موضوع اختصاص داده است، ابیات پیش گفتۀ شاهنامۀ فردوسی را در راستای همان نظر سست اوّلیّه تفسیر کرده -هرچند از اشاره به نظر دوّم نیز غفلت نورزیده است- و روی این حساب، "زرتشت پیشین" را عبارت از جدّ نهم ابراهیم خلیل (ع) دانسته است؛ ولی ایراد کار آنجاست که برای اثبات هرچه بیشتر نظر خود، 8 را 9 جا زده تا با توسّل به شباهت نام ارپکشاد/ارفحشد با نامهای آرباسس/ارپکه و طهمورث/تخمه اورپه، نظر خود را به اثبات برساند؛ امّا همانطور که ذکر شد، خشت اوّل این استدلالات کج نهاده شده و جدّ نهم عبارت از "سام" است و نه ارفحشد! وی همچنین با پذیرفتن و همچنین قبولاندن بی چون و چرای نظر خود، زمانهای محاسبه شده توسّط پژوهشگران مختلف را برای «ابراهیم» -که او را برهمای دوّم می نامد- آورده است که حدوداً از 2200 تا 1900 پیش از میلاد در نوسان اند. در عین حال زمان محاسبه شده توسّط مرحوم بهروز برای زرتشت [زروانی] را نمی پذیرد! این در حالی ست که زمان ارائه شدۀ بهروز، کاملاً با نظر دوّم (اینکه زرتشت زروانی نوادۀ نهم ابراهیم خلیل است) مطابقت دارد.

 

نتیجه گیری: ابراهیم دوّم می تواند نام زرتشت حکیم یا به عبارتی زرتشت جادوگر باشد که آیین زروانی را بر پایۀ آیین برهمایی بنیان گذارد؛ ولی او -علی رغم همنامی و برخی شباهات دیگر- به هیچ وجه مطابقتی با ابراهیم خلیل (علیه السّلام) نداشته و ندارد. بلکه به احتمال بسیار بنا به آنچه از داده های منابع کهن بر می آید، نوادۀ نهم آن حضرت است که آیین انحرافی خود را تقریباً همزمان با ظهور حضرت موسی(ع) عرضه داشته و افرادی چون شمرون بن یساکار (=سامری) بر مبنای آیین او، دین موسی(ع) را در همان ابتدای راه تحریف کرده و باعث شکل گیری مکتب کابالا -به اصطلاح عرفان یهود- شدند و بعدها نیز نام ابراهیم(ع) و شهرت آیین او را به نفع خود مصادره کردند.

نو) طرح نو

دیر وقتی ست دلم می خواهد
چیزی از سینۀ گنگم بفرستم بیرون

دود آهی شاید
یا بخار اشکی
عقده ای بگشایم،
بغض خود را که همین جا سر حلقم مانده
بشکنم خونسرد!
دیر وقتی ست دلم می خواهد

بروم گوشه-کناری بنشینم آرام
بی صدا گریه کنم.
راستش، می دانید؟
خسته ام دیگر، خسته، خسته...
نه که چیزی می خواهم که نمی دانم چیست؟
خوب هم می دانم!
راستش می خواهید

دیر وقتی ست...
-بگذریم!-
آنقدر می دانم باید از این لحظه شکاری بکنم
همه چیز آماده ست
هیچ خواهم شد اگر
              منتظر باشم و هی لحظه شماری بکنم.
همه چیز آماده ست
تا بدان قدر که باید بروم دست به کاری بزنم

نه بهانه باقی مانده، نه انگیزه کمی کم دارد
بشکند توبه برای ابدیّت بایست
آخرین دستور است!
چون همین اکنون وقتش گشته
              وقت برافشاندن پرتو پرتو
طالع ربّانی،
آری! اکنون، اکنون

وقت درانداختن طرحی نو ... !

 

غزل ترکی) ائللریم....

ائللریم! هر گئجه-گوندوز یولوزو گؤزله ییرم

گؤز نه دن اؤترودی؟! یاز-گوز یولوزو گؤزله ییرم

 

شکّی یوخدور اگه سیز تک یئتیرم بیر گنجه

باکیم اولماز که داهی دوز یولوزو گؤزله ییرم

 

بیز اولان یئرده سیزه، سیزده اولان یئرده بیزه

کیمسه بولسون ائده قاش-گؤز؟ یولوزو گؤزله ییرم

 

آسلان آغزی آچیلان یئرده داهی ایت بورنی

سورونر یئرله، بودور سؤز، یولوزو گؤزله ییرم

 

یوسفی قورد یئیه بولمز، بولورم ایللردی

قالمایارکن بئله یالقیز یولوزو گؤزله ییرم

 

ایکی یوزلی قارا ایللر منی آزدیرمادیلار

هله ده شوقیله یالنیز یولوزو گؤزله ییرم

 

قوی ائشیدسین ایلانین جوت گؤزی کور قالماغ ایچون

آلاجاخ باغچانی یارپیز، یولوزو گؤزله ییرم

 

قوی ائشیدسین آرامیزدا مین آراز پرده چکه

یارییار پرده نی آهیز، یولوزو گؤزله ییرم....

 

بیر ائلیخ، بایراغیمیز «لا اله الّا اللّه»

نه اوراخ-چکّش ، آی-اولدوز ؟! یولوزو گؤزله ییرم

 

بیز آییلدیخ کی آزادلیخ گونشین ساچدیردیخ

ایندی کی سیزده آییلدیز یولوزو گؤزله ییرم

حاشیه ای بر نام البرز

«رشته کوه های البرز سطح وسیعی از سرزمینمان را درنوردیده است. این کوهها را بچّه های دبستانی ما هم می شناسند، ولی کمتر شده است که دربارۀ معنای لغوی و ریشه یابی خود این کلمه بیندیشیم و تأمّل کنیم. در کتب لغت و نوشته های پیشینیان نیز مطلب قابل تأمّلی در این مورد گفته نشده و یا به دست ما نرسیده است». (مجموعه مقالات در مورد ادبیّات آذربایجان، بهرام اسدی، ارومیه، یاز، چهپ اوّل 1384 ، صفحۀ 25 ). اینها بخشی از نطرات یکی از محقّقان معاصر تاریخ و ادبیّات آذربایجان در مورد وجه نامگذاری کوه البرز است. نویسنده در ادامه با تجزیۀ البرز به دو بخش "آلپ + اوروز" -آلپ به معنی دلاور و قهرمان اوروز نام دو تن از قهرمانان داستانهای دده قورقود- آن را "اوروز قهرمان" معنی کرده و با ذکر شرح حال اوروز، نامگذاری کوه مورد اشاره را از طرف اقوام اوغوز جهت تجلیل این شخص ذکر می کند که طیّ تغییر جزئی تلفّظ به البرز متحوّل شده است: «نظریۀ ما چنین شکل می گیرد که اقوام اوغوز جهت احترام و تکریم قهرمان خود، کوه های عظیم تحت سیطرۀ خود را به نام این دلاور مزیّن می سازند و این اوروز بیشتر می تواند اوروز پسر قازان خان باشد؛ چنانکه در داستان چهارم از داستانهای دوازده گانۀ دده قورقوت، قازان خان دست پسرش اوروز را می گیرد و جهت نشان دادن قهرمانی های خود و جهت آموختن فنون شکار به فرزند، او را به کوه بلندی می برد و در همین کوه، فرزند پس از نشان دادن رشادتهای چندی، اسیر دشمن می گردد و پس از ماجراهای چندی، آزاد می شود ». (همان - صفحۀ 26 ). نویسنده همچنین با استناد به این نامگذاری، محلّ زندگی اقوام اوغوز را تقریباً منطبق با آذربایجان امروزی دانسته و دانمنه های آن را به کوه های مورد اشاره نیز می رساند. نیز به تبع آن، داستانهای دده قورقود را که ماجراهای دلاوری های اوغوز را بیان می کند، با نام داستانهای اساطیری آذربایجان یاد می کند.

عدّه ای از محقّقین با استناد به این که کوه را در کردی "بُرز" می گویند، بر این عقیده اند که البرز واژه ای کردی است و در ابتدا برز بوده که پس از اسلام به تأسّی از زبان اعراب، البرز مانده است.

برز واژه ای باستانی است که در اوستا به صورت بَرزَه آمده و به معنی کوه است؛ چنانکه در زبان کردی امروز به این معنی به کار می رود. همچنین لقب اَپام نپات ایزد، ایزد آبها و یکی از سه ایزد بزرگی است که لقب "اهوره" (=سرور) دارد و مانند امشاسپندان درخشان است. در متنهای پهلوی به صورت بُرز ایزد یاد شده است. این ایزد کم کم در برابر اردوی سوره اناهیتا رنگ می بازد و قدرت و وبژگیهایش را بعه این ایزدبانو منتقل می کند. بُرزین را نیز نام استاد زرتشت پیامبر (ع) دانسته اند و به گفتۀ روضةالصّفا، او خود نیز پیامبری بود که از شاگردان ارمیای نبی (ع) بود. اگر برزین از این ریشه باشد، معنی کوه مانند و کوه پیکر می دهد. برز ایزد را گفته اند که نیرومند و بلندبالا و دارندۀ اسب تندرو ست و لقب تند یا تیز اسب دارد. (تاریخ اساطیری ایرن، ژاله آموزگار، تهران، سمت، چاپ نهم، بهار 1386 ، صفحۀ 22 ).

همچنین واژگانی مانند "برج" و "بارو" نیز احتمالاً از این ریشه اند.

هره برزه ئیتی اوستایی را به صورت زیر تجزیه کرده اند: هره = مقدّس، برزه = کوه، ئیتی = بلند و نوک تیز؛ و اگر در مورد کوه به کار برده شود، یعنی مخروطی. چنانچه کوه دماوند به لحاظ شکل مخروطی خود در جهان بی نظیر است. ئیتی در ترکی نیز معنی تیز و برّان می دهد.هره برزه ئیتی یعنی: کوه بلند مقدّس. شباهت نام "حرا" به عنوان یک کوه مقدّس با هره در خور توجّه است.این احتمال هم وجود دارد که اساساً حرف معرفۀ "الـ" در عربی از همین هره ی ایرانی گرفته شده باشد؛ زیرا هره در اوستایی به ابتدای نامهایی چون برزه اضافه شده و جنبۀ تقدّس و اهمّیت به آنها می دهد. الـ نیز همین کارکرد را در عربی دارد و نشانه ای است بر اسامی خاص و با اهمّیت. چه بسا همین الـ است که بهع زبان عربی جنبۀ تقدّس می دهد.

«باید در این مواقع این ملاحظه را هم کرد که نسبت دقّت نظر و موشکافی در هر مسئله که باشد به ملل قدیم دادن، خیال غیر صحیح و توقّع بی جایی است. همان طوری که هنوز آنقدر قوّۀ تمیز نداشتند که اشخاص را به واسطۀ اسم مخصوص از یکدیگر درست تشخیص بدهند، همین طور مقیّد نبودند که امکنه و ازمنه و فواصل و مساحت و سایر چیزهایی را که ما امروز اینقدر اهمّیت می دهیم و در کشف آنها کنجکاوی می نماییم به دقّت شرح و بسط بدهند، هعمین طور ضرورتی حس نمی کردند که برای هر محلّی یک اسمی وضع نمایند که در اتیه آن اسم مخصوص آن محل باشد و تا ابدالدّهر به واسطۀ آن در میان سایر محل و مکان ها شناخته و متمایز باشد. مثلاً وارد یک جلگه می شدند، اسم آن را "جلگه" می گذاردند. یک کوهی را می دیدندف آن را "کوه" می نامیدند. یکشهری را بنا می نهادند و همیشه آن را فقط "شهر" می خواندند. هر قدر جمعیّت و آبادی یک قوم و ملّتی ترقّی می کرد و منازل و مساکن خود را از محلّ اجداد یبسط و تغییر داده به نواحی دیگر نقل و تحویل می نمودند، این اسامی سادل عمومی را هم با خود سیر و گردش می دادند که رفته رفته به واسطۀ فقط اختلاط و امتزالج زبان ها که بعضی اصطلاحات را کهنه می کند، اسم خاصّی می شدند. بنابراین این رسم بلاارداه طبعاً در حدود منطقه محفوظ ماند. فقط در دورانهایی وقایع شبیه به یکدیگر از یک جنس تکرار شدند و عقاید و افکار در رنگ آمیزی بیشتر دقیق شدند، لازم و ممکن یافتند که اسامی و اصطلاحاتی را که سبب تمایز اشیاء می شود مدوّن ساخته به صورت کاتالوگ درآورند. از آن وقت شروع کردند به ایجاد و تکثیر اسامی و الفاظی که در استعمال هم جنس از وجود آنها ناگزیر بودند. آن وقت است که دیگر یک کوه برای آنها نباید مطلقاً موسوم به کوه باشد، چنان که یک البرز در مملکت پارت ها و چندین البرز دیگر در نقاط مختلفۀ آسیا فعلاً موجودند و آروند (arvand) که به معنی کوه بزرگ است چندین اسامی دیگر نظیر آن». (تاریخ ایرانیان دورۀ باستانی، آرتور ژوزف دو گوبینو، ترجمل ابوتراب خواجه نوریان، چاپ اوّل 1378، تهران، نشر ثالث، صفحات 30 و 31 ). طبق این نظر، نام کوه هره برزه ئیتی نیز احتمالاً در ابتدا برزه بوده و سپس پیشوند هره برای تمایز بدان افزوده شده و بعدها نیز در همین راستا پسوند ئیتی هم به انتهایش اضافه گردیده است. در همان منبع پیشین، نویسنده در پاورقی عنوان می دارد که: «این بی ترتیبی و هرج و مرج در تسمیۀ امکنه و میل استعمال اسامی قدرم، در هر موقع به قدری عمومیّت و وفور داشت که حتّی نه تهعها بعد از عصر و زمان زردشت در دورۀ هخامنشی ها باز در کتاب یسنا ایران به اسم کهنل قدیم آئیرنه ویجه خوانده شده است؛ در صورتی که این اسم بایسدی به منازل اوّلیۀ نژاد سفید اختصاص داشته باشد.(اشپیگل، یسنا، جلد دوّم، صفحۀ 73)».

در عموم منابع اسطوره ای و لژاند های ما، مأمن سیمرغ یا عنقاء کوه قاف گفته شده که محقّقان ریشۀ واقعی آن را عبارت از قفقاز می دانند؛ امّا در شاهنامه جایگاه سیمرغ کوه البرز عنوان شده که ظاهراً با قول مشهور منافات دارد. این منافات ظاهری در کنار تمام موارد گفته شده، ما را رهنمون می کند که به دنبال البرز یاد شده در همان حدود یعنی منطقۀ قفقاز بگردیم. نتیجۀ جستجوی ما مثبت است: کوه "البروس" در روسیۀ امروزی نزدیک مرز گرجستان که به بام اروپا شهرت دارد. البتّه برخی منابع مانند روضةالصّفاء سیمرغ یاد شده در شاهنامه را متفاوت از سیمرغ اسطوره ای منی دانند؛ ولی این امر نیز اگر یکسانی البرز شاهنامه با البروس قفقاز را رد کند، یکسانی آلپ اوروس دده قورقود را با آن تقویت می کند.

تاریخچۀ ادیان ایرانی (2)

• مذهب درویشی) 

گریز از اجتماع و گرایش به یگانه زیستن، نیایش شبانه و روزانه، پلاس و پشمینه پوشی و گلیم جامگی، لب فروبستن از خورش و گویش یا روزه داری گوشه هایی بودند از طریقت و دبستان درویشی. این پرهیزگاران، نشستگاه خود را بیشتر در کوه بر می گزیدند و گاهی نیز درب هیکل یا خورآباد(خرابات) را به روی دیگران می بستند و موی خویش را بلند می کردند، وارون "قلندران" که مویشان را می تراشیدند. با نگرشی به شاهنامۀ فردوسی، سرآغاز آنچه صوفی گری و ریاضت می خوانیم، به وزیر طهمورث "شیداسپ" باز می گردد. "مرداس" پدر ضحّاک از دیگر چهره های صوفی مسلک در شاهنامه است. همچنین شاهنامه از "یکی مرد دینی" نام می برد که در کوه البرز مسکن داشت و فریدون را در کودکی پرورید. "هوم" دیگر پشمینه پوشی است که در شاهنامه از او یاد شده، آنجا که وی با شنیدن صدای مناجات افراسیاب -آن هنگام که از دست کیخسرو فراری بوده و به جزیره ای در دریاچۀ چی چست پناهنده شده بود- او را شناسایی کرده و به دست حکومت ایران می سپارد. "لهراسپ" پادشاه کیانی که در اواخر عمر تاج شاهی بر سر فرزندش گشتاسپ نهاد و خود رهسپار معبد نوبهار بلخ شد، "مهران" مرد دانایی که خوابگزار چیره دستی نیز بوده، دو موبد به نام "آتورنریشن" و "آتورمترو" که در کتاب ششم دینکرد یاد شده اند و... از دیگر چهره های قابل ذکر هستند. روشن است که میان "تصوّف" (که گلیم خویش بدر می برد ز موج) و "عرفان" (که سعی می کند بگیرد غریق را) بسی جدایی هاست و در این میان، پشت کردن همیشگی به رزمگاه زندگی، در بینش زرتشتی نکوهیده است و دراین بینش با منشی میانه رو، دنیای مادّی و جهان مینوی هم طرازند و به هر دو ارج نهاده می شود.

• آیین میلاد)

در شاهنامه از دین دیگری نیز یاد شده که پیش از زرتشت رواج داشته و پس از وی، آیین اشکانیان به شمار می رفته است. پس از سرکشی و لشکرکشی "بهرام چوبینه" به سوی خسرو پرویز، میان ایشان گفتگوی دراز در می گیرد و شاهنشاه ایران هرچه از در اندرز و خوشخویی می آید، بهرام چوبینه به خیره سری پرداخته و "بزرگی مر اشکانیان را سزاست" می گوید و می افزاید:

«برافرازم اندر جهان داد را ............ کنم تازه آیین میلاد را».

"میلاد" آنگونه که از شاهنامه بر می آید، فرمانروای ری بود و پسری به نام "گرگین" داشت. کاووس هنگام لشکرکشی به مازندران، میلاد را نایب خود می کند. همچنین در گزارش های تاریخی، میلاد نام برخی از شاهان (عمدتاً اشکانیان) است که آنها را به نام "مهرداد" می شناسیم و آیین میلاد، همان است که امروز به نام "مهرپرستی" می خوانیم.به گفتۀ شاهنامه بنیانگذار آیین میترایی (مهرگان) و پیام آور مهر "فریدون" بوده است. این آیین رازآمیز بر پایۀ دین ساده تر "خورشیدپرستی" که "جم" بنیاد نهاده بود پدید آمد. مهرپرستان با در دست گرفتن هیزم، برسم، شیر و هاون، ایزد مهر را نماز می گزاردند. "ستوران کوچک و پرندگانی که با شهپر به پرواز در می آمدند، پیشکش میترا می شدند. این ایزد بزرگ، در پهنۀ پندارها، گاه به سان یل  کارآزمودۀ چالاکی در می آمد که سوار بر اسبی سپید بود و نیزه ای تیز و بلند و تیرهای دورزن با خویش داشت. و گاهی با سپر سیمین و زره زرّین، گردونه ای ستاره آذین و آراسته به زیورها را می راند که آکنده از جنگ افزار بود چهار اسب سپید درخشان آن را می کشیدند". (مهریشت).

• کیش پهلوی)

در "گشتاسب نامه"ی دقیقی طوسی که فردوسی بزرگ، آن را در شاهنامه پاس داشته است، از کیش پهلوی به گونۀ دین مشترک ایرانیان و تورانیان قبل از "گشتاسپ" یاد شده است. آنجا که "ارجاسپ" پادشاه توران نامه ای نکوهش آمیز به همتای ایرانی اش می نویسد و او را به سبب پذیرفتن دین نو عتاب می کند. ظاهراً "زناشویی با محارم" از ویژگی های این کیش کهن بوده است. به خاطر یکی انگاشته شدن این کیش با آیین زرتشت، برخی امر ازدواج با محارم را به تعالیم زرتشت نسبت می دهند و عبارت "خئتو داثه" یا "خویتو دَس" را که معادل امروزی اش می شود: "خویش دودِگی"، شاهدی بر این امر می گیرند. در حالی که خویش دودگی یا پیوند با خویشان، هرگز به معنای ازدواج با محارم نبوده و معادل ایرانی همان سنّت نیکوی "صلۀ رحم" در اسلام می باشد؛ هرچند برخی پژوهشگران ایرانی که از این مسئلۀ نسبتاً ساده غافل مانده اند، بیهوده کوشیده اند آن را به "ازدواج فامیلی" و حتّی "خویش دادگی" (ایثار) برگردان کنند! البتّه نمی توان انکار کرد که در طول تاریخ ایران -از دورۀ هخامنشی به بعد- چند نمونه ازدواج با محارم در دربار پادشاهان اتّفاق افتاده که برای توجیه آن، دست به دامن همین عبارت پر حرف و حدیث اوستایی شده و به نفع خود مصادره اش کرده اند.

• دین صابیان)

چهار آخشیج یا عنصر بنیادین (خاک، آب، باد، آتش) هرکدام برافرازندۀ  دین و آیین ویژه ای بوده اند. اگر مجوس را به ستایش آتش می شناسند، صابئین یا صابیان را هم برای بزرگداشت آب می شناسند. بازماندگان این قوم که خود را "مندایی" می نامند، هنوز در بخش های دورافتادۀ خوزستان زندگی می کنند. حبیب الله نوبخت در کتاب "دیوان دین" (صص 318 به بعد) می نویسد: صابئین جمع صابی است... . نام حقیقی این گروه "زابی" است. منسوب به زاب (به معنای آب). همیشه مسکن آنها بر کنار رود می باشد. زاب نام دو رود بزرگ است در حدود غربی ایران موسوم به زاب بالا (علیا) و زاب زیرین (سفلا) و ایرانیان آن را "زهاب" خوانند. دور نیست که این گروه تابعین "زاب" باشند که فیلسوف معروف ایرانی، و با لهجۀ هخامنشی نامش "زُو" بوده است. بعضی از مورّخین نوشته اند که نماز صابیان به زبان "مادی" بوده و طبق سنن آریایی، روز یکشنبه (Sunday) را که مخصوص آفتاب است، مقدّس می دانند. کعبۀ ایشان در شهر "حرّان" و عید بزرگ آنها نوروز است. "دبوئر" T.J.De Boer در کتاب تاریخ "فلسفۀ اسلامی" آورده است که صابی ها از جهت علم و معرفت تابعین فلاسفۀ ایرانی، و سرچشمۀ معارف ایشان علمای ایران بوده اند. در خور نگرش اینجاست که در زمان پادشاهی "مانّا" که مهرپرست بودند، در کرانۀ شرقی اورمیه ناحیه ای بود که آن را "سوبی" می خواندند و بسیار همانند صبی(صابئه) می باشد. همچنین یکی از ایزدان اقوام آریایی "هوری" که پایتختشان حرّان بود، "زابابا Zababa" نام داشت. از سوی دیگر پیوند زو (زاب) با آب را در یک گزارش پهلوی می توان یافت: «به دنبال هفت سال خشکسالی که در پی تاختن افراسیاب به ایران پدید آمد، ایرانیان و تورانیان پیمان بستند تا "زو" پسر "طهماسب" تیری را پرتاب کند و هر جا فرود آمد، مرز دو کشور گردد. در روز باد (بیست و دوّم) تیرماه، زو تیری انداخت و که تا رود جیحون رسید و همان روز بارندگی های فراوان مایۀ جشن و شادمانی شد». گفتنی است در داستان های ایرانی این کار را به "آرش" نسبت داده اند. جشن "تیرگان" را امروزه برابر با سیزدهم تیرماه می شود، یادگاری از آن می دانند که در حال حال حاضر در تقویم ایران "روز ملّی مبارزه با بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان" نامگذاری شده است! بخشی از داستان یوسف پیامبر (ع) که در قرآن نیز آمده است، با این بخش از داستان زاب شباهت دارد؛ چنانچه نام یوسف نیز با نام زاب همانند است. این همانندی ها و موارد دیگر، برخی مورّخان را بر آن داشته تا زاب را همان یوسف بدانند. طبری می نویسد: «بشتاسپ و پدرش لهراسپ، دین صابیان داشتند». (ص 481). همچنین مسعودی می نویسد: «رهبان بزسپ در ایّام او (طهمورث) بیرون آمد و دین صابیان آورد، و او دین بپذیرفت و زنّار بربست و آفتاب را پرستید ». (مروج الذّهب، ج1، ص217). کیش صابئین که در زمان اشکانیان دین رسمی ایشان و امپراطوری روم بود، پس از پیشروی عیسویّت همچنان به پایداری هایی پرداخت. پاره ای تاریخ نگاران پیشین مانند حمزۀ اصفهانی و خوارزمی، صابیان را بر دو گروه می دانستند: گروه شرقی "شمن ها" و گروه غربی "کلدانی ها" خوانده می شدند. پاره ای دیگر مانند مسعودی، دو گروه را "حرّانیان" و "کیماریان" می دانستند. تقسیم بندی کنونی، بر دو گروه حرّانی و مندایی است که دور نیست از  نام دو قوم پیش گفتۀ هورّی و مانّا ریشه گرفته باشد. امروزه هنوز در دوردست های خوزستان بزرگ، سپیدجامگان مندایی با کمربندی پشمین و سپید، در حالی که دنبالۀ دستارشان را (که "پندامه" می خوانند و یادآور"پنام" مغان است) به دور دهانشان می بندند، رو به شمال آیین های دیرین خود را به جا می آورند. هفته شماری ایشان همانند مهرپرستان از روز یکشنبه آغاز می گردد بسان مزداپرستان در گاهشماری سالانۀ خود دوره ای پنج روزه به نام "بنجه" دارند. یکی از فرشتگانشان "بهرام" نام دارد و قانونهایشان بسی همساز با کتاب "وندیداد" (ویدئوه داد = قانون ضدّ دیو) مزدایی ها می باشد. مقام روحانی را "ریشا" می نامند که یادآور دینمردان تمدّن آنشان و شوش (ایلام) بوده و دامنه اش تا هند نیز کشیده شده که آنجا به گونۀ "ریشی" خوانده شده است. شباهت نام "صابون" (در عربی به معنی شوینده)، سوآپ به معنی آب، سوپ به معنی غذای آبکی و کلماتی از این دست با صابی در خور توجّه است. برای اطّلاع بیشتر از آیین صابی نک: "صابئین قوم همیشه زنده تاریخ"، ساهی خمیسی، تهران، انتشارات آیات 1384 .

• رسم مُغان)

مَغ امروزه عموماً به معنی روحانی زرتشتی است، امّا پیش از این معنی خاصّی داشت. همچنین "ماغوی" به گفتۀ هرودوت یکی از قبایل هفت گانۀ اتّحادیۀ ماد بوده است. پاره ای تاریخ پژوهان بر این باورند که قوم "مُغ" از همان ابتدا به قدری امور مذهبی را در انحصار خود گرفتند که بعدها واژۀ مُغ با روحانی زرتشتی مترادف گردید. هرچند پاره ای دیگر این نظریه را رد کرده و مغ را برگرفته از نام قومی خاص ندانسته اند، امّا به هرحال نمی توان منکر شد که دین زرتشتی دورۀ هخامنشی تفاوت زیادی با دین زرتشتی دورۀ ماد داشته و با توجّه به اینکه قوم مغ بیشتر در سرزمین ماد متمرکز بودند، حتّی اگر اشتقاق واژۀ مغ به معنی روحانی زرتشتی را از نام آنان نپذیریم، باز هم می توانیم قائل به دین ویژه ای برای آنان باشیم؛ یعنی همان: دین زرتشتی به روایت مادی که از روایت پارسی آن نیز اصیل تر بوده است. بنابراین می توان با اطمینان قائل به مذهب مستقلّ مغان شد. شاهنامه و گزارش های دیگر تاریخی آیین های چندی را برای مغان برشمرده اند؛ از آن جمله:

1. هنگام رسیدن به آستان آتشکده، از اسب فرود می آمدند و پیاده به نیایشگاه می رفتند.
2. طاق آتشکده به گونۀ گنبد و سراسر بنا آکنده از سیم و زر و گوهر و سنگهای گرانبها بود.
3. پیش از وارد شدن به خورآباد (خرابات) یا دیر مغان، شستشو می کردند.
4. هیزم آتش از چوبهای خوشبوی مانند عود بود و بر آتش، مشک و عنبر و زعفران می افشاندند. گاهی نیز بر آتش یا پیرامون آتشدان، سیم و زر و گوهر می ریختند.
5. هنگام نماز پیشانی بر خاک می نهادند و نیایش خود را به آهستگی با زمزمه می خواندند. (باژ/واز را همریشه با واک و واژه و به معنبی دعا خواندن گرفته اند). "بَرسَم" (بَرَسمَن اوستایی) به دست می گرفتند (به نشانۀ شکرگزاری) و به نیایش می پرداختند.
6. از برای نذر و نیاز، دینار و گهر و ارمغانهای دیگر به آتشکده هدیه می کردند.
7. جامۀ ویژه ای به نام سدره می پوشیدند و روی آن کُشتی (کُستی، کمربند ویژه) می بستند.
8. هنگام سوگند خوردن، از ایزد زند و آتش های ورجاوند و... یاد می کردند.
9. بنابرآنچه از "اسکندرنامۀ نظامی" برداشت می شود: کسانی که بازمانده ای نداشتند، مال خود را به اتشگاه می سپاردند. آتشکده نه تنها جایگاه نیایش که آموزشگاهی برای مردمان به شمار می رفت. هیربدان با طوق زر و "به آتش پرستی گره بر کمر" بودند. هنگام جشن های بزرگی چون نوروز و سده، دوشیزگان به آتشکده روی می آوردند و سپس در هر کوی و برزن به پایکوبی و شادمانی می پرداختند.
10. بنابرآنچه از سروده های رازآمیز حافظ برداشت می شود: رهروان آیین مهر می بایست هفت درجه را می گذراندند تا به پایۀ پیر برسند. همانگونه که در کنده کاری های تخت جمشید نیز می بینیم، به نشانۀ وفاداری به کیش مهر حلقه ای به یک گوش می کردند. در بامداد نیایش هایی به هور و مهر می کردند، هوم (بادۀ بهشتی) همواره یکی از مهمانان خوان مهرپرستان بوده و در عرفان پارسی می و شراب نقش نمادین و راستین خود را نگاه داشته است. به نشانۀ بندگی ایزد میترا، بر پیشانی و یا رخسار خود داغی می نهادند (رقم مهر). سرپوشی مخروطی بر سر می نهادند که بخش بالایی آن به سویی برگشته و به اصطلاح "شکسته" بود. (عطّار در منطق الطّیر از کلاه شکسته به نام "کلاه گبرکی" یاد می کند). شراب افشانی از رسم های دیرین آنان بود؛ به طوری که "گزنفون" دربارۀ کوروش بزرگ نیز گفته است که: «به رسم ستایش ساغرها بر خاک ریخت و در راه ایزدان قربانی ها کرد». گیسوآرایی مغانه به این گونه بوده که: از میانۀ سر موها را به دو سو شانه می کرده اند.*
11. بیرونی می نویسد: «"بهافرید" پسر "ماه فَروَذین" که در زمان دولت ابومسلم می زیست، بر امّت خود هفت نماز واجب گردانید... و امرشان نمود که بر یک زانو به سوی چشمۀ خورشید نماز بخوانند و در هر جایی که باشند، توجّه به سوی آفتاب کنند و موهای خود را رها نمایند». (آثارالباقیه ص 314).

____________________________________________________________

*البتّه همانطور که ملاحظه کردید، این رسوم بیشتر از آن مهرپرستان بود تا مغان؛ ولی از آنجا که اوّلاً خود حافظ این رسوم را به نام مغان خوانده و از طرفی مهرپرستی بیشتر با نام اشکانیان گره خورده است تا هخامنشیان، در این قسمت آورده شده اند. با دقّت در سروده های حافظ می توان دریافت که این آداب از آن مغان زرتشتی دورۀ هخامنشی بوده که با آیین مهر نیز مرتبط است.

• دیوپرستی)

در بحث از مسئلۀ شرور گفته شد که: یکی از انحرافات عمدۀ این مسئله، نسبت دادن شرور طبیعی به نیروهای شر و به تبع آن سعی در راضی نگه داشتن آنهاست. گشت و گذار در منابع باستانی، نشان مان می دهد که بخش اوّل این انحراف در میان همۀ گروههای هند و ایرانی -کمابیش- رایج بوده؛ ولی از این میان هندیان بودند که به جای مبارزه با نیروهای بدی -که از ترس بیجا ناشی می شد- رو به سمت تساهل و مدارا با آنان و نوعی پرداخت "رشوۀ دینی" به آنها آوردند، در حالی که ایرانیان هرچند به غلط اهریمن و نیروهای بدی را قدرتمندتر از آنچه بود تصوّر می کردند ولی هرگز در فکر مصالحه و مدارا با آنان نبودند. برعکس، اعتقادشان این بود که: "حالا که اهریمن و دیوان این بلاها را سر ما می آورند، باید با آنان مقابله کنیم و در برابرشان از نیروهای خیر یاری بگیریم تا شکستشان دهیم". شاید همین افکار سبب شده تا امثال "کونت گوبینو" ایرانیان باستان را به نوعی سطحی نگر و دارای روحی معصوم و کودکانه تلقّی کنند. امّا افکار هندیان حاکی از نوعی جبرگرایی و تقدیس شر بوده که با اندیشه های ایرانی سازگاری نداشته و بیشتر با باورهای عبری و بابلی(سومری) و همچنین بومیان هند (دراویدی ها) و نیز بومیان ایران قبل از آریاها مطابقت دارد. به گزارش منابع باستانی: بومیان ایران باستان بر آیین "دیویسنا" (پرستش دیو) بودند. واژۀ دیو در جهان هند و اروپایی به صورتهای گوناگونی آمده است، چون: "زئوس Zeus (یونانی)، دئوسس Deus (لاتینی)، دیوئس (فرانسوی)، دئیا Dia (ایرلندی قدیم)، دیائوس Diaus (هندی)، دَئِوَه Daeva (ایرانی)، و...". دیوان ابتدای شاهنامه که تا مدّتها با مردم ایران زمین و شهریاران پیشدادی برخورد داشتند، در واقع عبارت از همین گروههایند. (دیوان اواسط شاهنامه قوم خاصّی نیستند، بلکه یک قشر اجتماعی اند که این نیز بحثی جداست). از باقی ماندن افکار بومی در هند و از میان رفتن آن در ایران، فهمیده می شود که آریاها در ایران توانستند بر بومیان غلبه کنند، ولی در هند نتوانستند.

«ظاهراً پیروان مذهب اسورایی (اهورایی) طبقاتی پرورش یافته تر و ثابت قدم تر بودند و به قلاحت و تربیت احشام می پرداختند. حال آنکه مذهب قدیمتر "دیوایی" در طبقات زورمند امّا کم رشد تر ادامه یافته بود و در این طبقات عادات موروثی اوّلیه بیشتر رسوخ داشت... در هندوستان با وضع خاصّی روبرو می شویم که در ایّام بسیار قدیم، به همۀ خدایان بزرگ به عنوان احترام لقب "اسورا" می دادند. هرچند در ایّام بعد این صفت مطلقاً به عنوان دشنام به کار رفت. در قسمت هایی از "برهمانا"ها، آسوراها در زندگانی متمدّن برتر از دیواها نشان داده شده اند؛ و در داستانهای ودایی و "پورانی"، آسوراها برادران بزرگتر خدایان به شمار رفته اند... دیوپرستانِ خشن ظاهراً پیشه و هنر برتر رقیبان خویش را ناشی از جادو و افسون می دانستند». (جلالی نایینی، گزیده های ریگ ودا، مقدّمۀ 25 و 26). اوستا درباره دیوپرستان داستانها دارد: «آنها در تاخت و تاز خود به خونریزی می پرداختند و گاهی مردمان را اینگونه شکنجه می دادند که پشتشان را خم می کردند و کمرشان را می شکستند و یا اندام هایشان را دراز می کردند و می کشیدند. آنها زنان و بچّه ها را در راههای خشک و گردآلود به بندگی می بردند و اسیران شیون بر می آوردند. دیوپرستان مردار را می پختند و یا می سوزاندند و گلّه های گاوان را به تاراج می بردند. دیوپرستان، روستاهای مزداپرستان را زیان می رساندند و ویران می کردند. بت می پرستیدند و درختان را بیهوده می بریدند. گاوهای چراگاه را به گردونه می بستند. به گونه ای که "گاو درایستد و اشک بر پوزه روان کند". اسبان تیزتک را می ربودند. دیوپرستان پوششی از پوست و چرم جانوران داشتند. دوال (تسمۀ چرمین) به کمر می بستند. ژولیده موی و ناپاک بودند. دیوپرستان، وارون مزداپرستان، به تیرگی و تاریکی گرایش داشتند. به نوشتۀ "دینکرد هفتم" هنگامی که دو ساعت از شب رفته بود تا زمانی که دو ساعت به پایان شب مانده بود، دیوپرستان به دشت نامسکون و دورافتاده ای می شتافتند و آیین های خود را به جای می آوردند. به گفتۀ پلوتارک   Plutarchos آنها گیاه مقدّس هوم را در هاون های ویژه می کوبیدند و شیرۀ آن را با خون گرگ می آمیختند و در جایی که آفتاب نمی تابید، می پاشیدند. مزداپرستان اباختر(شمال) را جایگاه دیوان می دانستند و هرگز روی به این سوی، آیین های دینی را به جای نمی آوردند. دیوپرستان که اباختر قبلۀ ایشان بود، از نگریستن به ستارگان "هفت اورنگ" و "ونند" روی گردان بودند. دیو "اپوش" را آورندۀ سال نیک می دانستند و از او در برابر ستارۀ "تیشتر" پشتیبانی می کردند». کتاب "مینوی خرد" انسان را بر سه گونه می دارد: مردم (نیکوکار) نیم مردم (هم نیکوکار و هم بدکار) نیم دیو (بدکار)؛ و دربارۀ واپسین گونه می گوید: «نیم دیو آن باشد که به جز اینکه نام مردمی و مردم زادگی دارد، به هر کار و کردار به دیو دوپا همانند است. نه گیتی شناسد و نه مینو. نه کار نیک شناسد و نه گناه. نه بهشت شناسد و نه دوزخ. و حتّی به آمار روان (حساب پس دادن روح) نیز نیندیشد». معنای دیو یاد شده در اوستا، نشانگر این سرودۀ فردوسی است:

«تو مر دیو را مردم بد شناس ............. کسی کو ندارد ز یزدان سپاس

هر آنکو گذشت از ره مردمی .............. ز دیوان شمر، مشمرش آدمی».

اعمال دیوپرستان باستان شباهت بسیاری با آیین های استهزاءآمیز گروههای موسوم به "شیطان پرستی جدید" دارد. همچنین یادآور مراسم غیرانسانی "گاوبازی" در اسپانیا نیز هست. اعتقادات آنان در ترس از نیروهای شر و تقدیس آنها، شبیه به اعتقادات فرقۀ موسوم به یزیدی(ایزدی) هاست که برخی آن را منسوب به یزید بن معاویه، برخی منسوب به شخصی به نام "یزید بن انیسه" و برخی پدید آمده در دوره ساسانی می دانند. یزیدی ها امروز به شیطان پرستان قدیم معروفند. با توجّه به آنچه که در ابتدای این فصل، از داستان آفرینش یونانی نتیجه گیری شد، جای شکّی باقی نمی ماند که «زئوس/ژوپیتر» که ابتدا خدای آتن بوده و سرانجام به عنوان «دبیر شورای خدایان» در یونان باستان پذیرفته شد، عبارت از همان اهریمن یا "ابلیس" است که در باور ایرانی نمایندۀ انگره مینو (عالم بدی) به حساب آمده -آنچنانکه نامش نیز مخفّف آن است- و انسانها را به سوی بدی سوق می دهد. در مقابل اهریمن "سپینتمان" یا انسان کامل قرار دارد که نمایندۀ سپنته مینو (عالم خوبی) بوده -چنانکه از نامش پیداست- و انسانها را به سوی آن هدایت می کند. سپینتمان گاهی به اشتباه "سپتامه" به معنی نژاد سفید (=سفید تخمه/بیضۀ بیضاء) خوانده شده است که به هرحال عنوانی است که بنیانگذار آیین مزدیسنی را با آن خوانده اند. از منابع روایی و... بر می آید که قدمت آیین دیوپرستی به حدود 9000 سال پیش باز می گردد. آیین دیویسنی اساس سستی داشته و چندان پیچیده نبود که فرهیختگان را نیز به گمراهی بکشاند. برای همین با تابیدن نخستین فروزه های توحید در زمان سپینتمان و تثبیت نهایی آن به دست ابراهیم(ع)، تقریباً به کلّی از بین رفت. خطرناک تر از آن، آیین انحرافی دیگری بود که از دل توحید بیرون آمده و از انحراف دوّم مسئلۀ شرور ریشه می گرفت. دربارۀ آن در آینده بیشتر صحبت خواهد شد.

• مزدیسنا)

گفتیم که مزدا نام خدای واحد پذیرفته شده در بین پیروان همۀ فرقه های ایرانی بود. نام مزدا را بر دو بخش می دانند: مز + دا. درباره "مز" که به گونه "مس" و "مه/مه" نیز درآمده همگان همرای هستند که به معنای بزرگ و برتر است. مانند: "مصمغان/مس مغان: بزرگ مغان" در زبان کردی امروز نیز بزرگ را "مزین" می گویند. (اهورامزدا = الله اکبر)؛ اما درباره "دا" باید گفت: برخی آنر ا از ریشۀ "دادن" و آفریدن گرفته اند که طبق آن معنی مزدا می شود: دادار بزرگ. برخی از مصدر "دانستن" گرفته اند که طبق آن مزدا یعنی: دانای بزرگ یا سرور فرزانگی. برخی نیز از ریشه "دات/داد" به معنی عدل گرفته اند که در آنصورت نیز مزدا می شود: دادگر بزرگ. تنها ذبیح بهروز در کتاب "زرتشت و جهان غرب" صفحۀ 43 ، مزدا را "مغز فکرآفرین" ترجمه می کند. اهورا نیز دو بخش است: اهو + را. "اهو" را همریشه با "اهی، هو، حیّ (در عربی به معنی زنده)، Hi ، و..." دانسته اند که معنای "جان بخش" از آن برداشت می شود. "را" نیز همریشه با "رع/رئا (خورشید نیمروزی در مصر باستان)، رئو (در اوستایی به معنی روز)، و..." است که معنایش با روشنایی همبسته است. اهورا روی هم رفته یعنی: روشنان جانبخش. پاره ای پژوهشگران "خداوند جان و خرد" را ترجمانی از اهورامزدا می دانند. نام اهورامزدا، در نام بسیاری از ایزدان اقوام کهن به یادگار مانده است. از آن جمله: «منزات/مزات: ایزد سومری، اَسَرمَزاش: خدای بابلی، بغ مشتوم: در کتیبۀ سارگن (هزارۀ سوم پ.م) آمده و "ژست" آن را برابر با بغ مزداه دانسته است، مازدیش: خدا در زبان گوت ها، ریمژد(اورمزد): نام خورشید در میان خوارزمیان، رمزد(اورمزد): معادل همین نام در زبان سغدی، آشور: خدای بزرگ آشوریان که نام این امپراطوری نیز از او گرفته شده، سل خورشیدخدای رومیان که از ریشۀ "سور/هور" می باشد، آسورا/اسوره نام گروه خدایان روحانی هندیان، هوروس: خدای خورشید در مصر باستان، سوریا: آفتاب و نیز خدای خورشید در ودا ها، اسرائیل: نام دیگر یعقوب(ع) که احتمالاً از ریشه "آسورا+ئیل" باشد، ایرا: ایزدبانوی اینکاها زاینده خورشید و ماه، شوری اینتی: پسر خورشید، (اینکا) آئوربودا: ایزدبانوی اسکاندیناوی و...».

توصیف دنیا در بیان امیر بیان

ریشه کلمه دنیا از دنی و دنائت است ، یعنی دنیاطلبی به پستی ختم می‌شود اما اگر دنیا پلی برای رسیدن به آخرت باشد به سعادت نهایی ختم می‌شود. مولای متقیّان علی علیه السلام در توصیف دنیا می‌فرماید:

ساکنان خود را می‌جهانَد تا به سر منزل نیستی کشاند،

همسایگان خویش را می‌رانَد و به گوش آنان آهنگ مرگ می‌خواند.

شیرین آن تلخ است و ناگوار، روشن آن تیره است و تار...

پس بندگان خدا از خانه‌ای که سرنوشت مردم آن نیستی است قصد رفتن کنید، مبادا مغلوب آرزو شوید و آهنگ ماندن کنید.

(برگرفته از وبلاگ گوهرنویس)

رباعی) سوژه

دیروز که مدّعی شده یار من است

اکنون پی بدگویی و آزار من است

می گوید و من در دل خود می خندم

این ها همه سوژه های اشعار من است !

مطالبات فرهنگی و راهکارها

1- کلمۀ انقلاب در ذات خود مفهوم "حرکت" را نهفته دارد و یک انقلاب تا زمانی زنده است که در حرکت باشد و بعد از فراگیر شدنش در جامعٖۀ مبدأ نیز، پا به مرحلۀ صدور بگذارد؛ انقلاب اسلامی ما نیز که بر پایۀ کاملترین شالودۀ عقیدتی بنا شده است، از این قاعده مستثی نیست. امروز با راه افتادن موج عظیم بیداری اسلامی و الگوبرداری کشورهای همجوار از نهادهایی مانند بسیج، به عینه شاهدیم که آرمان صدور انقلاب به مرحلۀ تحقّق رسیده است. اکنون وظیفۀ ما در برابر مسلمانان منطقه برای صدور انقلاب چیست؟

بدیهی است نخستین قدم در این راه تأکید بیش از پیش ما بر ویژگی های ممتاز جامعۀ خودمان برای جذب نیروهای ارزشی منطقه است. ویژگی هایی که آنان در جامعۀ خود عمدتاً در حسرت آن به سر می برند؛ از قبیل: حکومت اسلامی، ولایت فقیه، مسئلۀ حجاب، زیارتگاه امام رضا(ع)، آموزش زبان فارسی، و... .

2- امام علی(ع) می فرماید: «هرکس از نظرات مختلف استقبال کند، جایگاه لغزش را بازیابد». این سخن گهربار، نمونه ای است از روش اسلام در پذیرفتن اصل آزادی بیان؛ چرا که هرکس از صحیح بودن مواضع خود اطمینان داشته باشد، باکی از نظر مخالف ندارد. حال، مخالفان با تکیه بر همین اصل اسلامی، نظرات باطل خود را در جامعه ترویج می دهند، ولی از مطرح شدن نظرات مقابل آن باک دارند! محدود کردن آزادی بیان برای مخالفان کار صحیحی نیست، اما به شرطی که منجر به ایجاد فضای انحصاری و تک قطبی برای آنان نشود. چاره چیست؟

باید در کنار شنیدن نظر مخالفان که امکانات نسبتاً زیادی را هم در اختیار دارند، با ترویج کارگاههای آموزشی در زمینه هایی مانند: تاریخ ادبیّات، زبان شناسی، نقد ادبی، تاریخ محلّی، و... که مخالفان بیشتر در عرصۀ فرهنگی از این طریق به دنبال نفوذ ساختاری و جریانی در میان جوانان هستند، اثرات این تبلیغات سوء را خنثی کنیم.

3- حکماء از دیرباز گفته اند که: «هرگاه بین بد و بدتر مخیّر شدی، بد را انتخاب کن». اکنون شیطان بزرگ در پی ربودن نگین سلیمانی ما برای تثبیت سیطرۀ خود بر تمام عالم است. او که از ابتدا سر ناسازگاری با ما داشته و دشمن قسم خوردۀ ما محسوب می شود، هیچگاه با گفتگو و سازش قابل هدایت نیست؛ اما شیاطین کوچک را می توان از طغیان بازداشته و از قابلیت های آنان در راه پیشبرد برنامه های نظام اسلامی بهره گرفت. از میان دو گروه عمدۀ دشمنان وحدت اسلامی، پان ایرانیست ها شیاطین کوچکی هستند که فوایدشان بالفعل و مضرّاتشان بالقوّه است؛ زیرا هرچه باشند، تحت کنترل خود ما هستند. آنان اگر انقلابی هم نباشند، ضدّ انقلاب هم نیستند و درواقع غیر انقلابی محسوب می شوند. برخلاف آنان پان ترکیست مضرّاتشان بالفعل است و قابل کنترل نیستند؛ زیرا منبع انرژی بخش شان دولتهای خارجی است. این گروه با سوءاستفاده از حسّاسیت های ارزشی ما بر مواردی همچون: نژادپرستی، ملّی گرایی، باستان زدگی، سلطنت طلبی، زرتشتی مآبی، و... به راحتی و با زیرکی تمام توانسته اند اعتماد ما را به خویش جلب کرده و مشغول ادامۀ پروژۀ نفوذ و فساد در درون بدنۀ ملّت و بعضی از دستگاههای دولتی ما شوند. چطور می توان جلوی آن را گرفت؟

چارۀ کار "بصیرت" است. بد و بدتر را از این میان باید بازشناسیم و غیر انقلابی ها را نیز به سوی انقلاب جذب کنیم.

4- سیاست گذاری های فرهنگی عمده که به دلیل عدم بازتعریف مشخّص وظایف و اختیارات نهادهای فرهنگی، آنطور که باید به نتیجه نیز نمی رسد، متولّیان احرایی مختلفی در سطح کشور دارد؛ مانند: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای فرهنگ عمومی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان تبلیغات اسلامی، و... . این موازی کاری، خود باعث عقب افتادن عرصٖۀ فرهنگ از پیشرفت و تعالی می گردد. ولی مصیبت بار تر از آن، سستی ورزیدن این نهادها در انجام همین وظایف خویش است که به نوبۀ خود میدان را برای فعّالان ضدّ فرهنگی باز می کند. به عنوان مثال: وقتی یک انجمن هنری وابسته به ادارۀ فرهنگ و ارشاد، سایت رسمی برای تبلیغات و اطّلاع رسانی نداشته باشد، چه تضمینی وجود دارد که چندین سایت و وبلاگ و کانال های مجازی دیگر به موازات هم با اهداف سیاسی و قومیتی خاص -آن هم به اسم ادارۀ ارشاد- فعّالیت نکنند؟

برای دوری از این وضعیت نیز لازم است هرچه سریعتر نسبت به برقراری نظم و انضباط در سیستم های تبلیغاتی نهادهای فرهنگی اقدام گردد.

رباعی + غزل) تسبیح آبی

این مدح و صلا نیست و خود می دانی
این حرف دل است و شوق یار جانی
گر خوب و یا بد است، با صد اخلاص
تقدیم به هـاشـمـیّ رفـسـنـجـانـی

 

تو آشنای تمام غریبه های زمانی
غریبْ من که ندارم از آشنام نشانی
 
تو بی نشان منیّ و منم غریب زمانه
من آشنای غریبم، تو هم هم این و هم آنی
 
تو شیر بیشۀ تدبیری و سیاست و دانش
که این صلا به تو زیبد بدون شکّ و گمانی
 
و یا که یوزپلنگ سریع عرصۀ انجام
به کف گرفته کلنگ شروع ساختمانی
 
دلم به گرمی خورشید روز هفتم تیر است
اگرچه گشته قدم مثل ابروی تو کمانی
 
به دور دوری دور تو مانده ام به همان حال
که هیچ وقت تو ای کاش هیچ وقت نمانی
 
«بهار عمر طربناک می گذشت و چه خوش بود
اگر نبود به دنبال آن بهار خزانی»
 
شریک دان به غم خویش این شکسته دلت را
که هست گوشۀ سلماس و یک آذربایجانی
 
محلّ پنجرۀ رنگ خورده و در چوبی
که هیچ بسته نگردد به تاب و زور و توانی،
 
نهاده نیمکت و صندلیّ و میز و چراغی
به اسم اینکه کلاس و سوّم انسانی
 
در آن نشسته به تحصیل و دانش اموزی ما
خوشیم با دم این دورۀ دبیرستانی
 
معلّمان گرامی در این میانه آقایان:
"فرجپور" و "نجفیّ" و "رضایی" و "رضوانی"
 
و نیز "روغنی" و "متّقیّ" و "مصطفی زاده"
به فنّ ورزش و علم بدیع و درس زبانی
 
"علیّ اکبر آقایی مغانجوقی" هم
وکیل ما و رییس کمیسیون عمرانی
 
و دیگران که خداشان سلامتی افزاید
همین و دیگر از این بیش نیست شرح و بیانی....
 
تو را بگویمت ای جان! که "جون دل" به تو گفته ست،
شه دیار ادب، شاعر شهیر جهانی
 
که تاج تاج سر قلب میهنی که مرصّع،
شده به دُرّ و زر و بهرمان و جزع یمانی
 
نه لایقی به چنین حرف و شعر و این همه اطناب
که لایقی به زبانی فرای لفظ و معانی
 
تو هیچ گاه حفاظت نکرده ای از ایران
دلیل این سخنم اینکه تو خود ایرانی
 
تو آن یکی که به دنبال آن نمی آید دو
به اقتدار سلیمانی تو ای جم ثانی
 
رییس مجمع تشخیص مصلحات نظام، ای
علیّ اکبر من! هاشمیّ رفسنجانی
 
همیشه باد دل یار تو چنان فیروزه
و قلب دشمن تو لخته خون چو جزع یمانی

(سروده شده در: 1383)

حکایتی از باب اوّل گلستان سعدی

 

کسی مژده پیش نوشینروان عادل آورد، گفت: شنیدم که فلان دشمن ترا خدای عزّوجل برداشت. گفت: هیچ شنیدی که مرا بگذاشت؟

اگر بمرد عدو جای شادمانی نیست
که زندگانی ما نیز جاودانی نیست

تاریخچۀ ادیان ایرانی (1)

• سخنی دربارۀ وحدت ادیان

همانطور که می دانید، خداوند متعال همه ی انسان ها و در زمره ی آنان- چه بسا- تمام مخلوقات را، فطرتا" خدا پرست و بر محور یکتا پرستی آفریده است. انسان ها با فاصله گرفتن از این فطرت الهی، از سمت و سوی توحیدی خود منحرف گشته اند. از این رو مسئولیت پیامبران، دعوت انسانها برای بازگشت به مسیر فطرت است. آنچه که فطرت انسان تحت عنوان توحید با آن همراه است، به معنای "پرستش خدای یکتای خالق و فرمانروای هستی که در عین قدرتمندی، خیر مطلق هم باشد" است. دین در مفهوم کلی به معنی پرستش، و توحید صورت کامل این پرستش است. و در این میان، اسلام کاملترین مجرای تحقق توحید در قالب دین است.

برای رسیدن به خداوند متعال، به شمار همه ی انسان ها، راه وجود دارد. با این همه، از دریچه ی فطرت، "راه در جهان یکی ست و آن راه راستی ست"؛ یعنی، آنچه که پذیرفتنی و صحیح است، " وحدت ادیان" است و نه " پلورالیسم دینی" که باطل است. چرا که در غایت آفرینش، دین، بیش از یکی نیست. هر پیامبری در عصر خود، داعی و آورنده ی اسلام بوده و به تبع ایشان پیروان آنان هم مسلمان بوده اند. ولی تعالیم خدا برای ابلاغ به بشر، از آسانترین شروع شده و با گذشت زمان کامل گردیده است. بنابراین، "سبیل الی الله" متکثّر است، ولی صراط یکی است. در مقام تمثیل: خداوند متعال، به منزله ی مرکز دایره است و انسان ها در مقام نقطه هایی که پیرامون او محیط گشته اند. اگرچه شعاع های بیشماری داریم که به مرکز دایره منتهی میشوند، اما همگی آنها یک اندازه و یک شکل هستند.

• ادیان آسمانی و ادیان زمینی

در ابتدا، باید خاطر نشان شد که در این مقاله، تفاوتی بین "آیین" و "دین" قائل نگردیده است. لذا از پرداختن به این دو، در معنا و مفهوم جداگانه خودداری شده است. تنها تفاوتی که بین این دو مفهوم در نظر گرفته شده است، تمییز دادن دو مقوله ی "آسمانی" و " زمینی" بودن در آنهاست.

باید دانست -طبق آموزه های اسلام- تعداد تمام انبیاء الهی ۱۲۴هزار تن بوده که از این میان ۳۱۳ تن مرسَل(صاحب دعوت) و بقیّه برای خود پیامبر بودند. از این بین نیز ۵ تن اولوالعزم(آورندۀ دین جدید) و بقیّه مبلّغ دین ایشان بودند. از این بین نیز ۳ تن -نوح(ع) و ابراهیم(ع) و محمّد(ص)- دارای دعوت جهانی و ۲ تن بقیّه -موسی(ع) و عیسی(ع)- خاصّ بنی اسرائیل بودند*. بدین ترتیب دین نوح(ع) اوّلین آیین آسمانی بوده و پیامبران قبل از نوح(ع) -همچون آدم و شیث و ادریس(علیهم السّلام)- "صورت تکمیل نشدۀ دین نوح"را تبلیغ می کردند و پیامبران بعد از او -چون هود و صالح(علیهماالسّلام)- صورت اصلی آن را. دین ابراهیم(ع) دین نوح را تکمیل و آن را فسخ کرد. دین اسلام دین ابراهیم را تکمیل و در کنار آن تمام ادیان دیگر را فسخ کرد. قبل از آن دین عیسی(ع)، آیین موسی(ع) را تکمیل و آن را فسخ کرده بود. ولی این دو با دین ابراهیم چنین نکردند و تمام پیامبران بعد از ابراهیم تا موسی -مانند اسماعیل و اسحاق و یعقوب و یوسف و ایّوب و شعیب(علیهم السّلام)- و بعضی از آنها تا پیامبر اعظم(ص) -از جمله خضر(ع) معاصر موسی- آیین ابراهیم را تبلیغ می کردند. در این میان زرتشت(ع) نیز که به فرمودۀ امام صادق(ع): "پیامبر بود،ولی احکام نداشت"- تبلیغ کنندۀ صورتی از دین ابراهیم -موسوم به "حنیف" به معنی راه راست- بود که ویژۀ ایرانیان بود؛ آنچنانکه دین یهود و دین مسیح نیز روایتی از آیین ابراهیم ویژۀ بنی اسرائیل بودند. از همین بحث برداشت می شود که دین زرتشتی -در چهرۀ اصیل و اوّلیۀ خود- از ادیان یهود و مسیح به اسلام نزدیک بوده است، زیرا آن دو تا حدّی از آیین اصیل ابراهیمی متفاوت بودند که برای خود دینی مستقل حساب شده و پیامبری اولوالعزم نیاز داشتند، ولی دین زرتشت اینچنین نبوده است.

ادیان آسمانی با پیدایش گونۀ دوم انسان بر زمین نازل شده اند. پیش از آن، ادیان زمینی در بین انسان ها شکل گرفته اند. اکثر آنها منحرف بودند، مانند: " توتم پرستی، پرستش ارواح نیاکان، پرستش مظاهر طبیعت و...". از این میان هم بعضی نسبت به بقیّه پیشرفته تر بودند؛ مانند "خورشیدپرستی" که خداپرستی نیست، ولی یکتاپرستی است. یا"شرک" که یکتاپرستی نیست، ولی خداپرستی است. سنت الهی، با پذیرفتن جزئیاتی از ظواهر ادیان زمینی سعی داشته است تا زمینه های جا افتادگی دین حق را در میان پیروان این ادیان، فراهم آورد. با گذشت زمان، این موضوع به دستاویزی برای هواداران ادیان غیر الهی تبدیل شده است تا باطن و محتوای دین آسمانی را نیز براساس درون مایه های ادیان زمینی مورد نظر خود، تحریف کنند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* اینکه چرا برای بنی اسرائیل "نسخۀ ویژه" تدارک دیده شده، خود بحثی جدا ست.

** حضرت آدم(ع) نخستین پیامبر و نیای مشترک انسان های امروزی است. دربارۀ گونه های انسانی پیش از آدم، بحث مفصّل است.

• مسئلۀ شر در ادیان

مسئلۀ "شُرور"(بدی ها) از جمله مسائل مهمّی است که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. این مسئله علّت عمدۀ تفاوتهای ادیان -اعمّ از آسمانی و زمینی- با یکدیگر است  از این رو لازم است مختصری در مورد آن در این مجال توضیح دهیم. بنا به تعالیم پیامبران، می دانیم که:

هر آنچه وجود دارد خیر است. شر یعنی عدم خیر. خداوند نیز وجود مطلق و خیر مطلق است. عدم خیر در بعضی موارد در مخلوقات از کمبود وجودیا به عبارتی نسبیّت آنها ست. همچنین "شرور" به دو گروه "شرور طبیعی" و "شرور اخلاقی" تقسیم می شوند. شرور طبیعی -که در اصل شر نیستند- از جانب خدا ست. اگر ما انها را شر محسوب می داریم، به خاطر این است که عالم مادّه عالم تزاحم و تضادّ است و پیوسته منافع عدّه ای بر عدّۀ دیگر داخل می شود و با هم جور در نمی آید و از نظر یکی، منافع آن دیگری برای او شر محسوب می شود. اگر دقّت کنیم این مسئله نیز به خاطر همان نسبیّت است. امّا شرور اخلاقی ناشی از سوء استفادۀ بندگان از قدرت و اختیاری است که خدا به موجب قدرت و اختیار خودش به آنها بخشیده است. در این بین، شیطان بندۀ گناهکار خدا ست که به خاطر گناه اوّلیه از درگاه خدا رانده شد و در عوض عبادتهای خود، به جای پاداش اخروی از خدا خواست کرد که تا مدّتی طولانی بر زمین شیطنت کند. گناه عمدۀ شیطان که بر اثر آن -طبق تعالیم دینی- عذاب خواهد شد، همان نافرمانی اوّلیه است. در این مدّت طولانی هم هیچ گاه "امر به منکر و نهی از معروف" نمی کند، بلکه لذّت های کار بد و رنج های را -به جای عقاب کار بد و ثواب کار خوب- به منظور تحریک و وسوسه یادآوری می کند. دروغ هم نمی گوید. پس اساس شرور اخلاقی بین انسان ها هم به شیطان برنمی گردد، تا چه رسد به شرور طبیعی.

انحرافات عمدۀ مسئلۀ شرور از این قرار است:

- ثنویّت/دوگانه پرستی، یعنی باور به اینکه: از خدایی که منشأ خیر است نمی تواند بدی سر بزند. پس باید دو تا خدا داشته باشیم، یکی خوب و یکی بد !!

- باور به خدایی که یکی است، ولی نه خوب است و نه بد !! که این خطرناک ترین انحراف است.

- نسبت دادن شرور طبیعی به شیطان و به تبع آن، ترس از نیروهای شر و سعی در راضی نگه داشتن آنان به جای مبارزه با آنان !! این تصوّر هندیان قدیم است.

- باز هم ترس بیجا از نیروهای شر، ولی در عوض سعی در مبارزه با آنها و نابود ساختنشان با کمک نیروهای خیر! این تفکّر نیز مال ایرانیان باستان بود.

در آینده در مورد این انحرافات و اندیشه ها و آیین هایی که به پیروی از آنها پدید آمدند، بیشتر سخن خواهد رفت.

• دین مردمان هند و اروپایی باستان

خلاصۀ داستان آفرینش طبق اسطوره های یونانی از این قرار است که:

« در آغاز در عصری فزون از شمار پیشتر، تنها فضایی میان تهی وجود داشت که تخم و اجزای اوّلیۀ تمام چیزها به سان توده ای بی شکل در آن سرگردان بودند. این فضای میان تهی را "خائوس" می نامیدند. دیرزمانی....گذشت تا از این خائوس دو کودک زاده شد: یکی "شب" و دیگری "اربوس".... . روزگارانی دیگر، باز فزون از شمار گذشت و آنگاه به یکباره و به گونه ای اسرارآمیز که کس ندانست، از تاریکی دهشتناک شب و اربوس، "اروس" یا همان عشق پدید آمد.... . وی با سوراخ کردن تاریکی، روشنی را بدان آورد و از رهگذر این نفوذ، در آن فضای میان تهی، نظم به پیدایی آمد. عناصر سنگین تر اندک اندک فرونشستند و زمین را تشکیل دادند و اجزای سبک تر بالا آمدند و آسمان را ساختند.... . زمین دارای شخصیتی به نام "گایا"[که در ترکی به معنی صخره است] مادر زمین شد و آسمان هم شخصیت "اورانوس" پدر آسمان را یافت. از گایا و اورانوس فرزندان بسیاری هستی یافتند. که نخستین آفریدگان زنده به شمار می آمدند.... .و سرانجام "کرونوس" هم (که رومیان وی را "ساتورن" می نامیدند) جوانترین و قویترینِ همۀ آنان گردید. گایا هم تقریباً مانند هر مادری، همۀ بچّه هایش را هرچقدر هم زشت بودند، دوست می داشت. ولی اورانوس از فرزندانش....نفرت داشت. از این رو سراجام روزی آنان را در بر گرفت و به مکانی تاریک در زیر زمین برد. گایا از این کار او برآشفت و با همدستی کرونوس....شورشی علیه اورانوس به راه انداخت. در نبردی که از پی آمد، کرونوس پدر را زخم زد.... . اورانوس خون آلود سرانجام شکست خورد و کرونوس او را در نقطه ای تاریک و ناشناخته....در زیر زمین به بند کشید. چون اورانوس از سر راه کنار رفت، کرونوس توانا فرمانروای آسمان شد و همتایش "رئا" را به زنی گرفت. آنان شروع به بچّه دار شدن کردند، امّا کرونوس می ترسید که مبادا فرزندانش نیز همچون او که علیه اورانوس شوریده بود، بر وی بشورند. از این رو هر بچّه ای که به دنیا می آمد، کرونوس او را می بلعید و در اعماق پیکر غول آسای خویش می انباشت. این موضوع پنج بار پیاپی رخ داد و سرانجام رئا درمانده شد و نومید و سرخورده به خاطر از دست دادن این همه فرزند....چون ششمین فرزندش یعنی "زئوس" (ژوپیتر یا یوپیتر) را به دنیا آورد، نوزاد را در غاری در جزیرۀ کرت پنهان کرد. البتّه او می دانست که کرونوس منتظر به دنیا آمدن کودک است تا او را ببلعد، ولی این را هم می دانست که وی چنان کودن است که به آسانی می توان فریبش داد.... . وی سنگ بزرگی را که در قنداق پیچیده بود....آورد، کرونوس کودن آن را بر دست گرفت و در شکم خویش چپاند! وی پسر را که بی گزند و سالم مانده بود، از سنگ بازنشناخت.... . زئوس همچنان که بزرگ می شد، دربارۀ سرنوشت هولناک برادران و خواهرانش که پیش از وی آمده بودند، چیزهایی می آموخت و در اندیشۀ چاره بود. ان خدای جوان، به اتّفاق مادربزرگش گایا، نهانی علیه کرونوس توطئه کرد و مقدار زیادی داروی تهوّع آور....به کرونوس خورانید. کرونوس بی درنگ شروع به بالا آوردن همۀ آن چیزهایی کرد که بلعیده بود. نخست سنگی آمد که به جای زئوس نهاده بودند.... . سپس پنج فرزند نخست کرونوس و رئا خارج شدند که اینک همگی همچون زئوس بزرگ و بالغ شده بودند.... . زئوس و پنج برادر و خواهرش بی درنگ متّحد شدند و به نبرد علیه کرونوس پرداختند.... . سرانجام پس از نبردی هولناک، زئوس و سپاهش به پیروزی رسیدند. آنگاه کرونوس....را به زیر زمین افکندند.... . آنگاه زئوس و یارانش زمین را میان خویش تقسیم کردند.... . زئوس که شورش را رهبری کرده بود، سروری را پذیرفت و خواهرش "هرا" همسر او شد.... . »

همانطور که دیدید، خلاصۀ روایت یونانیان از داستان خلقت چنین بود که: در ابتدا "اورانوس" خدای آسمان بود، فرزندش "کرونوس/ساتورن" علیه او کودتا کرد و این منصب را از دستش گرفت، بعدها هم "زئوس/ژوپیتر" فرزند کرونوس -آنطور که کرونوس علیه پدر شورش کرده بود- علیه کرونوس شورش کرد و این منصب را از دستش درآورد؛

اساطیر را به چند روش می توان تفسیر کرد. یکی از آنها این است که پیروزی خدایی بر خدای دیگر را به معنی "پیروزی آیین پرستش آن خدا در میان مردم" بر خدای قبلی بگیریم. با این تفسیر و با توجّه به اینکه اورانوس می شود همان "ورونه" ی هندی و "اهورامزدا" ی ایرانی،و کرونوس نیز -که نامش با "اکرنه" شباهت دارد- می شود همان "زروان اکرنه" (زمان بیکران) در ایران معادل "برهما" در هند،و "زئوس" نیز می شود همان "دیائوس" هندی و "دیو" (اهریمن) ایرانی، داستان آفرینش اساطیری یونانی، اینگونه تفسیر می شود که:

مردمان باستان اجداد مشترک هندوان و ایرانیان و یونانیان، در ابتدا مزداپرست بودند، سپس به پرستش زروان روی آوردند و بعدها دیوپرست شدند و بعدها نیز سرنوشت آنها از همدیگر جدا شده است.

• وجه مشترک ادیان ایرانی

ایران از دیرباز،مهد تفکّر و آزاداندیشی بوده، بنابراین مانعی ندارد که اظهار کنیم پیشرفته ترین و پیچیده ترین ادیان زمینی در آن شکل گرفته اند. دستبردهایی هم که در ادیان آسمانی صورت گرفته، عمدتاً بر پایۀ دین های ایرانی بوده است. در این بین دین "مزدیَسنی" بر پایۀ توحید بوده که بقیّۀ دین های ایرانی بر پایۀ آن شکل گرفته اند؛ از جمله: دین توحیدی زرتشت(ع) که -آنطور که گفتیم- روایت ایرانیِ دین حنیف بوده است. باقی این دین ها انحرافی بودند، مانند: دین های "زروانی، مهری/میترایی و مانوی" که به ترتیب مبنای تحریف ادیان توحیدی "یهودی، مسیحی و زرتشتی" قرار گرفتند.

در اینجا قصد داریم پس از توضیحاتی مختصر راجع به ادیان فرعی ایرانی، به بحث دربارل هر یک از این سه دین اصلی(زروانی،مهری و مانوی) بپردازیم. از این جهت این سه را اصلی و بقیّه را فرعی نامیدیم که: از طرفی -همانطور که اشاره شد- تفاوت انها با همدیگر و همجنین با "دین اسمانی واحد" عمدتاً در نوع نگاهشان به مسئلۀ شرور است؛ و از طرفی همانطور که در بالا آمد این سه دین ایرانی بودند که مبنای تحریف سه دین آسمانی پیش گفته قرار گرفتند گه البتّه از این میان یکی هم ایرانی بوده است. علبت دیگری هم دارد که -ان شاءالله- در پایان فصل اشاره خواهد شد.

عرب، همۀ پیروان آیین ها و فرقه های ایرانی را با نام عمومی "مجوس" می خواندند. برخی این واژه را صورتی از "ماغِس" یا همان مُغ دانسته اند، امّا صحیح همان است که بپذیریم مجوس برگرفته از "مزدیسنا" به معنی پرستندۀ مزدا ست. اینکه اعراب همۀ این فرقه ها را مجوس نامیده اند، از این جهت مهمّ است که به وسیلۀ آن پی به اهمّیت و اعتبار پرستش خدای واحد ایرانی -اهورامزدا- می بریم. یعنی حتّی دین اورانی که علناً با زرتشت دشمنی داشتند(مثل مانی) نیز نتوانستند نام اهورامزدا را از لوح خاطر پیروان خود بزدایند. تاریخ نامه های دینی مانند "ملل و نحل" و "خلاصة الادیان" از فرقه های گوناگون مجوس با این نام ها یاد کرده اند که زرتشتیان تنها یکی از آنانند:

1-کیومرثیّه، 2-زُروانیّه، 3-زرتشتیّه، 4-مانویّه، 5-مزدکیّه، 6-دیصانیّه، 7-مرقیونیّه، 8- کینویّه، 9-صیامیّه، 10-تناسخیّه.

ظاهراً این تعدّد فرقه ها مربوط به اواخر دوران ساسانی ست. از تمامی این فرقه ها آگاهی دقیقی نداریم و بسیاری را هم نیز به اسم نمی شناسیم. با این توضیحات، در ادامه شرح مختصری از برخی از این آیین های فرعی ایرانی ارائه می نماییم.

شعر طنز + قطعه) نظم منطقی

پرچم کاوه بنفش بود
پسر آهنگر بهار را به ملّت ارمغان کرد
و فریدون رییس جمهور شد

در حین درس خانم دکتر مدرّسی
ناگاه گفت: "پرچم کاوه بنفش بود"

پس دیدم آسمان و زمین و زمان و دهر
از ارضروم تا به سماوه بنفش بود

«دریا بنفش و مرز بنفش و هوا بنفش»
جمله خطوط هم به علاوه بنفش بود

ساندیس طرح های جدیدی کشیده بود
اینبار انار قرمز ساوه بنفش بود

بنده خدای معترضی که نوشته بود:
"باید ز چه معطّل و یاوه بنفش بود؟"،

با ضربتی تمام رخ از هوش رفته بود
جالب که جای ضربۀ تاوه بنفش بود!

پس آرمان نهضت جنگل بنفش بود
نقش خیال فاتح پاوه بنفش بود

هم پوستر خوشآمد نایب معاونان
هم طاق و تخت و فرش و کجاوه بنفش بود

آن جیغ لاک نیز که گفتند بانوان:
"از آن رسیده ام به خدا" وه! بنفش بود

فکری به حال اینهمه بیکار کن فری!
کاستاد گفت: "پرچم کاوه بنفش بود.

نکته ها هست بسی.... (۴۸)

سرانجام

با سه تیر یه نشون زدم!

***

 

متعارف

یا متداول ؟

***

 

رمز مطلب را

در یک مطلب رمزدار

در اختیار کاربران می گذارم

***

 

اسطوره بخشی از روان شناسی ملّت ها نیست

روان شناسی ملّت ها وسیله ای برای تفسیر اسطوره هاست

***

 

گاهی که همراه برادر خردسالم یک جا می بینندم

می پرسند: بچّه ته؟

می گویم: بچّگیمه

***

 

پلیس + 10

می شود: 120 ؟!

***

 

باور کنید به جایی نمی رسیم:

چشم ملّت به دست دولت

چشم دولت به دست دشمن
***

 

عامل دردهایمان نیستید

ولی باعث سختی تحمّل شان چرا !

***

 

شاید استفاده از واژه هایی چون یهودیت و مسیحیت

باعث خلط اسلام با اسلامیت شده است

***

 

به رهبری توهین نکردم

از کسانی که با نسبت دادن اشتباهات خود به رهبری ایشان را تخریب می کنند

انتقاد کردم

***

 

دروغگو هم اگر نباشید

روراست نبودید

***

 

واقعیت زهرناک برجام:

ترور دانشمندان هسته ای پیش زمینه اش بود،

حقوق های نجومی دستآوردش.

***

 

 

 

9 دی فراموش نشود

روز بصیرت و میثاق امّت با ولایت گرامی باد.

قطعه) اخوانیات 10

برای دوستم علی ناصری که در راه آمدن به ارومیه بود، قطعه ای از سر درد دل سروده و با ارسال آن به استقبالش رفتم:

اینچنین هم نباید ای شاعر!

بی محابا به حال صحبت بود

 

عصر، عصر نعوظ آنتن هاست

چه کنم؟ -معذرت- حقیقت بود

***

ایشان هم با این پاسخ به استقبال ما آمد:

ما که چیزی از آن نفهمیدیم

فقط از پشت شیشه خندیدیم

 

تو که این حد سلیقه ات خوب است

اندکی صبر، خواجه! ترسیدیم

تک بیت) اخوانیات 9

از جناب آقای سعید سلیمانپور (بوالفضول الشّعرا) غزلی در فضای مجازی قرار گرفته بود با عنوان "شعر کمک آموزشی" ( bolfozool.blogfa.com/post-225.aspx ) که ابیات ابتدایی و انتهایی آن چنین است:
 
نه رسم نوحه‌گری از هزار یاد بگیر
نه شور گریه ز ابر بهار یاد بگیر
بیا ز شعر غمینم، بیا ز چشم ترم
دو درس را ز دو آموزگار یاد بگیر!
.
.
.
 
به وقت چانه‌زنی سفت‌ و سخت لابی کن
فشار را ز گروه فشار یاد بگیر!
بالاختصار تو را گفتم از مبانی‌شعر(!)
تو نیز بشنو و بالاختصار یاد بگیر!
 
جناب ما که "شهسوار" باشیم، سر ذوق ادبی آمدیم و با الهام از خواجه حافظ شیرازی، یک بیت به پایان این غزل شیوا الحاق کردیم از این قرار:
بکش صراحی پنهان و دفترش بنمای
اصول این هنر از شهسوار یاد بگیر !
 
از دوستان ادیب، یکی شان با نام "دکتر آرمان" ( man0to72.blogfa.com ) نیز در همین راستا افاضه/اضافه کردند:
چو زیر بار مصائب قدت شده چون موز

بیا وُ راست قدی از خیار یاد بگیر!!!

طرح) دعوت

برای تازه شدن دیر نیست

                      زود بیا !

بحثی در فلسفۀ تاریخ

امیرالمؤمنین حضرت امام علی(ع) می فرماید: «شناخت گذشتۀ جهان برای پیش بینی آیندۀ آن کافی است». هر بیماری وقتی به پزشک مراجعه می کند، پزشک برای تشخیص ریشۀ مشکل او و تجویز داروی مناسب، ابتدا از او می پرسد: اخیراً چه خوردی و چه کار کردی؟ اکنونِ ما کاملاً حاصل گذشته است. هرچه گذشته را بیشتر بشناسیم، اکنون را بهتر می توانیم تبیین کنیم و در ادامه، آینده را نیز پیش بینی کنیم. و به عبارتی اکنونِ مطلق وجود ندارد و آنچه که در معنای مصطلح با نام اکنون می شناسیم، چیزی نیست جز: اندکی از گذشته با اندکی از آینده؛ مانند: این ساعت، امروز، امسال، این نسل، و... . هرچه آگاهی ما از گذشته بیشتر باشد، مفهوم اکنون نیز در ذهن ما وسیع تر و به واقعیّت نزدیکتر است. پس کسانی که از گذشته بی اطّلاع هستند، اگر هم از دم از مقتضیّات دنیای امروز بزنند، افق شان محدود بوده و دچار "جوزدگی" هستند که به مراتب بیشتر از آرمانگرایی در مقابل واقع بینی قرار دارد. آرمانگرایی واقع بینانه در اصل حاصل تأکید بر "امروز دنیا"ست.

برودل به سه زمان: 1- جغرافیایی (ظهور تدریجی واقعیت های ساختاری)، 2- اجتماعی (تغییر نظام های اقتصادی_سیاسی- فرهنگی) و 3- فردی (رویداد ها) معتقد است. شاید بتوان بروز این تغییرات سه گانه را به صورت: 1-2-3-2-1-2-3-2-1 تصوّر کرد. بیدارسازی فطرت انسانی و آزادسازی ظرفیّت نهفته در آن، کار پیامبران است و به تبع آن، ظهور ادیان بزرگترین تغییر ساختاری است. نقاط عطف تاریخ ظهور اندیشه های پایدار جدید هستند و صحیح ترین ملاک تقسیم بندی تاریخ نیز همین است. تاریخ قاعده مند است، بدون اینکه از ادوار تکرارپذیر تشکیل شده باشد. شبیه ترین چیز به تاریخ، رودخانه است؛ تاریخ منحصر به فرد است، امّا نظم دارد. تاریخ تاریخ است!

نکته ها هست بسی.... (۴۷)

"همه چی درسته"

یعنی:

همه چی غلطه

***

 

خانمها مقدّم اند

آقایون مقدّم ترند!

***

 

سبیل جلیلی:

لبخند مونالیزا

***

 

فایدۀ آهنگ پیشواز اینه که:

اگه نخواستی تماس کسی رو پاسخ بدی، ناراحت نشه

***

 

"دست غیب آمد و بر سینۀ نامحرم زد"

بیخود کرده! چه غلطا!! مگه خودش خواهر_مادر نداره؟!!!

***

 

رییس سازمان سنجش آموزش کشور گفت:

"امسال همۀ شرکت کنندگان کنکور در دانشگاه پذیرفته می شوند".

من مونده م کنکور این وسط چه حکمتی داره؟

***

 

عدّه ای زمین می خورند

عدّه ای هم زمین می خورند

***

 

با اطمینان می گویم:

همۀ تشبیه های قرآن مرکّب اند

***

 

نسبت اصلاح طلبان به فتنه گران

نسبت یهودیّت است به صهیونیسم

***

 

از امام خمینی(ره) سه چیز یاد گرفتم:

شجاعت، توکّل، نظم

***

 

دل به خرد بسپار

و

گوش به حرف دل

***

 

                          سعی کنید یاد تخت جمشید بیفتید:

__][__][__][__][__

***

 

 

 

 

 

غزل) چلّه می آید

مژه ات چو تیر بلندی ز چلّه می آید
ابرویت کمان و قدت دار کِلّه می آید
 
عارضت چو ماه تمامی به زیر ابر سپید
گیسویت سیاه و دراز... ، شب چلّه می آید
 
لب نوش و نیش سخن جمع کرده ای به دهن
جان ز نیش و نوش تو زار و ذلّه می آید
 
همه اوجی و اکمال، تا به بام همّت تو
عقل و عشق و دانش و دین پلّه پلّه می آید
 
عقل گفت: حیرانم، در مقام تو چه کنم؟
بر گواهی این امر با ادلّه می آید
 
عشق و دانش و دین نیز چون ذلیل توست فقط
با لوایی از "هیهات منّا ذلّه" می آید....
 
عشق من مهیّا باش کز برای تو این دل
گوسفند قربانی چاق و چلّه می آید

غزل) میلاد محمّد(ص)

امروز که میلاد محمّد امین(ص) است

هنگامه شادی و سرور مسلمین است

 

لبریز شود قلب اگر دیده گشاید

آن گل که رخش قبله کل عالمین است

 

....شب باشد و اهل بلد مکه همه خواب

آن گاه ببینی دو ملک روی زمین است

 

آید به در آمنه(س) کز درد بنالید

گوید به جهان آمده آن که برترین است

 

پس حال بنه نام محمّد(ص) روی طفلت

کاین کین تکین روی تمام مشرکین است....

 

آمد به جهان آن گل رخسار چو ماهش

کاو بر دهن ظلم چو مشت آهنین است

 

با صلح و صفا هادی مردم سوی رضوان

پیغمبر عدل و منجی خلق زمین است

 

پس ولوله و شادی و غوغا بکن امروز

امروز که میلاد محمّد امین(ص) است

تک بیت) اخوانیات 8

در وبلاگ آقای سعید سلیمانپور ملقّب به بوالفضول الشّعرا کامنت گذاشتیم که:

بوالفضول شاعرانید و بسی باحرمتید

لینکتان کردم و این یعنی شما هم دعوتید

****

ایشان هم در پاسخ کامنت گذاشت که:

بهر مهمانی رسیدم تا که گفتی دعوتیم

خوش گذشت اینجا و ممنون تو از این بابتیم

نکته ها هست بسی.... (۴۶)

راز سعادت خانوارهای ایرانی:
زن باید خوشگل باشه، زن باید خوشگل باشه، سفید و تمیز و چاق

مرد باید پولدار باشه، مرد باید پولدار باشه، کچل و بداخلاق !

***

 

بامیه:

تنها چیزی که بالاخره نفهمیدم تیره اش بهتر است یا روشنش ؟

***

 

نژادهای بشر مساوی نیستند

بعضی مساوی ترند !

***

 

آچار فرانسه

یا نخود هر آش ؟!

***

 

ایده:

وزارت کوچک سازی دولت

***

 

با حذف یک صفر از پول ملّی

حقوقهای نامتعارف هم از حالت نجومی خارج شد

-مچّکریم روحانی-

***

 

آمریکا از جان و دل با ما همکاری می کند

به استثنای حرف اوّل

***

 

عینک آفتابی با عینک دودی فرق دارد

دود مال آتش است

***

 

- گلزار بهتر است یا یوزارسیف؟

: هیچکدام، حسام نوباب صفوی.

***

 

نقطۀ اوج توقّف فوّاره نقطۀ سقوط آن است

فوّاره چون بلند شود از حرکت باز ایستد سرنگون شود

***

 

اگر همیشه در حرکت باشم

هروقت بمیرم، در اوج مرده ام

***

 

وقتی تمدیدش اعتبار اجرایی ندارد

خودش چه اعتباری داشت؟

***
 

 

دوبیتی) اخوانیات 7

یک سال همزمان با شب میلاد حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)، ماه گرفته بود. برداشت خودم از این رخداد را برای دوستم آقای علی ناصری پیامک کردم:

جشن مولای متّقین آمد

روز میلاد ماه دین آمد

 

از قدومش زمین مشرّف شد،

ماه در سایۀ زمین آمد

****

برداشت ایشان نیز این بود:

آسمان کبود می داند

ماه همواره ماه می ماند

 

این خسوف تکیده گیرم که،

شامگاهی تو را بپوشاند

پیوندهای معنوی ایران و هند (2)

• پارسیان هند و کتاب دساتیر

مشابهات تمدّنهای هند و ایرانی و شباهت های زبانی اوستایی و پهلوی موجب گردید که مدّتی پس از انقراض امپراتوری ساسانی، تعدادی از آنها به سرزمین هند مهاجرت کنند(۷۱۶ میلادی). مشهور است که بهرام گور (۴۳۲- ۴۳۸ میلادی) از هند دیدار داشته است و با یک زن هندی ازدواج کرده و هم او موسیقی هندی را به ایرانیان معرّفی کرده است. پارسیان فعلی در هند، اعقاب بیش از دویست تن از زرتشتیانی هستند که نزدیک سیصد سال پس از افول دولت ساسانی (۹۳۶ میلادی)، بنا به پیشنهاد یکی از موبدان خود به نام "دستور" با دو کشتی وارد گجرات شدند. آتش مقدّسی که آنها از پارس آورده بودند، ابتدا در معبد "سان جان" برافروخته ماند. در ۹۷۰ میلادی، پارسیان اجازۀ ساخت آتشکدۀ مخصوص به خود را گرفتند. زرتشتیان در هند با تکیه بر شعارهای دینی خود (پندار نیک،گفتار نیک،کردار نیک)، موفّق گردیدند که در عین حفظ آداب و سنن، جایگاه نسبتاً مناسبی در بین مردم هند پیدا نمایند. از آن زمان به بعد، تاریخ پارسیان بخشی از تاریخ شبه قارّۀ هند شد؛ و از ان تاریخ تاکنون پی در پی لیاقت های خود را به اثبات رسانده اند. معروف است که "گاندی" زمانی گفته بود: «بمبئی رفاه خود را مدیون پارسیان است».

اکنون بیشترین تعداد جمعیّت زرتشتیان جهان در هند زندگی می کنند و عجیب نخواهد بود اگر ایرانیان، برای بازشناختن فرهنگ دیرین پیش از اسلام خویش، به آنان مراجعه کنند؛ زیرا آنان اند که هنگام مراجعت به هند، بسیاری از معارف آیین کهن را با خود به دیار جدید بردند، در حالی که خود نیز اغلب موبدان و بزرگان دینی بودند و از علومی بهره مند بودند که عوام از آن اطّلاع نداشتند. با چنین پیش درآمدی، به بررسی یکی از آثاری پرداخته می شود که توسّط این جمعیّت تصنیف شده و هنوز حرف و حدیث ها در مورد آن فراوان است؛ یعنی: کتاب دساتیر.

در سال ۱۷۷۸ میلادی برابر سال ۱۱۹۲ هجری قمری، ملّا کاووس از پارسیان هند، به دلیل اختلافی که در میان پارسیان به خاطر تقویم روی داده بود و این یک ماه تفاوت در سال یزدگردی سبب پس و پیش کردن جشن ها و آیین های زرتشتیان شده بود، با پسرش ملّا فیروز به ایران رفت تا با زرتشتیان ایرانی دربارۀ تقویمشان و حلّ این اختلاف مذاکره نماید. در آن زمان، وی برای اوّلین بار در اصفهان دستنویس منحصر به فرد دساتیر را به دست آورده، با خود به هند برد. در آن هنگام که ملّا فیروز هنوز جوانی بیش نبود، پس از گذشت سالها و با رنج بسیار، دساتیر را در بمبئی به چاپ رسانید و در مقدّمۀ آن،تاریخ نشر کتاب را چنین آورده:

«بد صد و پنجاه و هشت و یکهزار..........................سال، کین گنج نهان شد آشکار»

که منظور از آن سال ۱۱۵۸ یزدگردی (۱۸۱۸ میلادی) می باشد و این دستنویس که به خطّ فارسی نوشته شده، هنوز در کتابخانه ای موسوم به ملّا فیروز در بمبئی موجود است. پیش از چاپ این کتاب، اوّلین کسی که به وصف آن پرداخت، "سر ویلیام جونز" خاور شناس مغروف انگلیسی بود که نام و وصف دساتیر را در کتاب "دبستان المذاهب" دیده بود. وی در سال ۱۲۰۳ ه.ق (۱۷۸۹ م)، این کتاب را از مهم ترین آثار دینی ایرانیان قدیم و به عنوان کتاب آسمانی و همسنگ اوستا و زند به شمار آورد.

از ابتدای پیدایش دساتیر و مطرح شدن آن در مجامع علمی، دانشمندان غرب و شرق، نظرات موافق و مخالف فراوانی پیرامون آن اظهار کردند. با تمام این مباحث، هنوز هم کتاب دساتیر و چگونگی پیدایش و قدمت آن در هاله ای از ابهام قرار دارد و به هیچ وجه در این خصوص نمی توان نظریّۀ قطعی را ارائه نمود. "کونت ژوزف آرتور دو گوبینو" نویسنده، خاورشناس و مرد سیاسی معروف فرانسوی (طرّاح نظریّۀ مساوی نبودن نژادهای بشر) در کتاب "تاریخ ایرانیان" که در 1869 میلادی نگاشته شده و توسّط "میرزا ابوتراب خان خواجه نوریان ملقّب به نظم الدّوله" با نثری فاخر به فارسی ترجمه گردیده است (تهران، چاپخانۀ شرکت مطبوعات، 1326)، در مورد این کتاب چنین اظهار نظر می کند:

«....عقیدۀ دانشمندان پارسی که کتاب دساتیر را تألیف کرده اند نیز همین است؛ صاحب کتاب دبستان المذاهب تمام اطّلاعات خود را به کتاب دساتیر مستند می کند. در این صورت من هم ترجیح دادم که مستقیماً به همان کتاب رجوع نمایم و به اصل سند متمسّک بشوم... . امروز این کتاب در اروپا چندان قدر و قیمتی ندارد. به جهت اینکه علمای عصر جدید برای مخالفت با عقیدۀ دانشمندان اواخر سدۀ هجدهم که اسناد تاریخی مشرق زمینی را به یک قدمت هولناکی نسبت می دادند، در تحقیر کتاب دساتیر قدری عجله کردند؛ خصوصاً به دلیل افکار جدیدی که در خصوص زماهای آخر نزدیک به زمان خودمان اظهار داشته است... . دساتیر از تألیفات دورۀ ساسانیان و نتیجۀ اقدام بعضی از دانشمندان سامی نژاد است که خواسته بودند در تاریخ و عادات و یادگار نژاد ایرانیان قلمی به کار ببرند؛ و به همین جهت آنها را با یک رنگی نقّاشی کرده اند که رنگ اصلی خودشان نبود و حال اینکه به اجبار،، بعضی روایات و اخبار ذکر کرده اند که از قرنهای بسیار محفوظ مانده و آنها از عمق آن بی خبر بودند». چند صفحۀ بعد می گوید: «باز تکرا می کنم که من معتقد نیستم که -چنانچه نقبادین و محقّقین عصر جدید می گویند- این لژاند در قرون وسطی اختراع و تصنیف شده باشد. حتّی نسبت نگارش آن را به عهد ساسانیان هم قبول نمی توانم کرد و حال آنکه با این ترتیبی که این کتاب به ما رسیده، باید حتماً نسبتش را به دورۀ ساسانیان داد. عقیدۀ من این است که دساتیر خیلی قدیم تر از ایها انشاء شده باشد و برای این عقیده کفایت خواهد کرد که اگر مندرجات آن را با بعضی از فصول سالنامه های خیلی قدیم سایر شعب نژاد ابیض[=سفید] تطبیق نمایند؛ و این مشابهت برای تجلیل مقام اخبار و روایات آن کافی خواهد بود و ثابت خواهد نمود که مندرجات آن پر از مغز و معنی و قابل دقّت و توجّه کامل است. اگرچه در تاریخ پنج طبقۀ مختلفه (آنطوریکه دساتیر نقل می کند) رنگ آمیزی اعراب دیده می شود، امّا مستقیماً از اخبار و روایات سمیت[=سامی] ها مدخوذ نیست یا اقلّاً دست و پنجۀ پارسی ها هم در آن به کار رفته است».

حرف و حدیث هایی که پشت سر دساتیر وجود دارد، به خاطر مطالب منحصر به فردی است که به جز این کتاب در سند دیگری نیامده و همین امر، آن را بسیار مشکوک ساخته است. اساس این کتاب به ادّعای نویسنده یا نویسندگان آن، مجموع 1203 نامه ای است که از سوی خداوند به شانزده پیامبر یا "فرجیشور" خود که یکی پس از دیگری و در روزگاران مختلف به رسالت مردم می رسند، به زبانی نامعلوم با اصطلاحاتی که هیچ پایه و اساسی ندارد -ولی به نام زبان آسمانی نامیده شده-، برای هدایت مردم و رهنمون کردن ایشان به رستگاری نازل شده است؛ بدین قرار:

1. مِهاباد (170 نامه)، 2. جی افرام (188 نامه)، 3. شای کلیو (80 نامه)، 4. یازان (64 نامه)، 5. گِلشاه/کیومرث/فرزینسار (37 نامه)، 6. سیامک/سیامر (50 نامه)، 7. هوشنگ/هورشار (38 نامه)، 8. تهمورس/تخمورد (56 نامه)، 9. جمشید/جرمشار (93 نامه)، 10. فریدون/پرسیدوم (48 نامه)، 11. منوچهر/میرزاد (36 نامه)، 12. کیخسرو پسر سیاوش یا سیاوخش/کیلاسرو پسر هرتاووش (28 نامه)، 13. زرتشت پور اسفنتمان/هرتوش یا هرتوشاد پسر هرفستمار (164 نامه)، 14. سکندر/سیمکندش (16 نامه)، 15. نخستین ساسان/خرّمین سرسار (93 نامه)، 16. پنجم ساسان/پندم اردیناس (42 نامه).

استاد "ابراهیم پورداوود" واژه های دساتیر را ساختگی و تغییر یافتۀ واژه های فارسی می داند. آموزه های دساتیری در مورد ساختار جهان، تناسخ ارواح -که یک خیال به وضوح هندی است-، ریاضت، طبیعت پرستی، معاد و... نیز همگی منحصر به فرد بوده و در هیچ یک از کتاب های مقدّس ادیان دیرسال غرب آسیا -چه سامی و چه آریایی- نیامده است. شاید به همین سُستی ها ست که عدّۀ بسیاری این کتاب را جعلی و ساخته و پرداختۀ نویسنده ای به نام "آذرکیوان" رئیس فرقۀ آذر کیوانیّه (942 - 1027 ق/914 - 997 ش) می دانند. ما نیز با این نظر که در یک ارزیابی کلّی،این کتاب به عنوان یک منبع درجۀ اوّل ارزش تاریخی و معنوی ندارد، موافقیم؛ ولی معتقدیم آن نیز به سان اساطیر اسکاندیناوی، در اثر بازنویسی های مکرّر،از اصالت نخستین دور افتاده و جزء منابع دست دوّم یا سوّم محسوب می شود. هستۀ اوّلیۀ روایات آن مبتنی بر تعالیمی قدیمی از دوران قبل از اسلام در ایران است که با مهاجرت بزرگان زرتشتی به هند، به همراه آنان از حافظۀ ایرانیان بیرون رفته و پس از قرن ها که رنگ و لعاب هندی به خود گرفته، دوباره به ایران بازگشته است. دلایل چندی بر این مدّعا وجود دارد؛ از جملۀ آنها:

1) نام زرتشت که در کتاب پیش گفته به صورت هرتوش یا هرتوشاد آمده، در "آثار الباقیه"ی "ابوریحان بیرونی" نیز به گونۀ وارتوش آمده است. (عطایی فرد، همان، ص 515).

2) اسامی متغیّر احتمالاً صورت اسامی فارسی در لهجۀ هندیان می تواند باشد.

3) مهمترین دلیل، تطبیق اوّلیۀ سلسله های پنج گانۀ آغاز تاریخ از دیدگاه دساتیر با پنج سلسلۀ یاد شده در کتاب سانسکریت "مهابهاراتا" ست.

نویسندۀ "تاریخ ایرانیان" در مورد دلیل اخیر می گوید: «به موجب مندرجات دساتیر، پنج سلسله پی در پی وجود و ظهور یافته بودند. اوّل مِهابادیان... . مهابادیان خاموش و منقرض شدند. جی یان به جای آنها آمدند. اگرچه آنها از سلسلۀ اوّل در قدرت و لیاقت خیلی پست تر بودند، امّا باز یک سلسلۀ بزرگی به شمار می رفتند. بعد از جی یان که در شخص جی آلاد انقراض یافتند، سلسلۀ ثالثی از مخلوق بشری تشکیل یافت که... آنها را نژاد شائیان نامیدند و آن طبقه هم در شخص شای مهبول انقراض پذیرفت... . بعد از شای مهبول، یازان آمد که سر سلسلۀ طبقۀ جدیدی شد و این طبقه که از حیث قدر و شجاعت پست تر از طبقۀ ماقبل خود بود، موسوم به یازانیان گردید که آخرین آنها یازان عجم بود... . کیومرث، آن پادشاه بی اسم، آن رئیس نوع بشر که مبهماً تعیین شده است، پسر یازان عجم بوده...». (گوبینو، همان). وی بعد از ذکر روایت دساتیر، به ذکر چند روایت مشابه دیگر از اساطیر ملل جهان در خصوص دوره های تاریخ بشر می پردازد و سعی می کند همگی آنها را بر هم تطبیق دهد. شامل: 1. روایت سامی مندرج در "روضة الصّفا" در مورد تاریخ اجنّه و جنگ های انان با ملائکه قبل از خلقت بشر. 2. روایت هزی ید (هسی اود) شاعر یونانی در کتاب "تئوگونی(=اعمال و ایّام/کارها و روزها)" از دورانهای پنج گانه. 3. روایت مشابهی از "تورات" دربارۀ نسل بنی آدم. 4. روایت مشابهی از "مهابهاراتا" از طبقات پنج گانل موجود در طول تاریخ. 5. روایت هایی از اساطیر دست چندم اسکاندیناویایی در همین موضوع.

هرچند شباهت روایت دساتیر با روایت های روضة الصّفا، تورات، اساطیر اسکاندیناوی و اشعار هزی ید یونانی کم نیست -و نویسنده به حق آنها را دلیل بر درستی مندرجات دساتیر می داند-، امّا این شباهت بیشتر از همه، بین دساتیر با مهابهاراتا دیده می شود. (علّتش قبلاض اشاره شد). شاید هم روایت دساتیر از دورانهای پنج گانه -که پنجمین آنها، پیشدادیان می باشد-، تحت تأثیر نفوذ مهابهاراتا و افکار هندی، بدان راه یافته باشد. بنا به نقل گوبینو، مهابهاراتا طبقات پنج گانه را چنین معرّفی می کند: «هندی ها در سلسله انساب اوّلیۀ خود، طبقه و نژاد بهاراتا[=به + آراتا ؟] را جای داده اند. منظومل بزرگ ایشان که به اسم همان طبقه به مهابهاراتا[= مه + به + آراتا ؟] موسوم است، روایت می کند که آخرین پادشاهان آن موسوم به سام وارانا غفلتاً ملتفت شد که سلطنت آرام او به واسطۀ بلوای عام رعایایش منقلب شده و پانکالیا بر او حمله آورده است. مجبور شد که فرار نماید و مملکت خود را به این مدّعی واگذارد... . سلسله و طبقۀ پانکالا بعد از آن مدّت یک هزار سال سلطنت می کند و آنها مردمان خیلی مقتدر قاهری بودند. ریشی بری هادوکتای مقدّس پادشاه انها دورموخارا تقدیس نمود و فضایل و فعّالیت به وی اموخت و به وسیلۀ این شناسایی و بصیرت، او را لایق ساخت که دایرۀ متصرّفات خود را از همه طرف بسط داده، تمام زمین را مالک شود... . بعد از ان طبقۀ کراوا در مملکت مادهیادسا سلطنت یافتند. مادهیادسا برای هندی ها به معنی هندوستان است؛ امّا معنی حقیقی آن مرادف است با اسکاندیناو (میدکارد یعنی ناحیۀ وسطی[=ماد ؟]). طبقۀ کراوا از طرف پدر از بهاراتاهای مشهور نامی و از طرف مادر از یک زنی که از سلالۀ الوهیت بود، به وجود آمدند و نسب انها به مانو اتّصال پیدا می کرد. (مانو اوّلین مقنّن هندی ها بوده و کتاب قانونی مدوّن کرده است)... . حالا می رویم به سر وقت طبقۀ چهارم... . پانداوا ها همانطوریکه اخلاف و جانشین های کراوا های مقدّس با تقوی هستند، همانطور متّحدین نزدیک باختریان ها یا باهلیکا ها می باشند. گاهی اسمشان در سیاهۀ اسامی کراوا ها ذکر می شود و گاهی آنها را برادران [=پنج برادر] پاندو فرض می نماید. در اینجا باز به همان زمان یا نزدیک آن زمانی می رسند که ایرانیان باختر )بلخ( برادران هندی ها محسوب می شدند و هنوز از یکدیگر جدا نشده بودند؛ و چون در آن وقت یاوانا ها که اجداد یونانی ها باشند و سکا ها یا سیت ها هنوز از دایرۀ اطّلاعات برهمنی ها (هندی ها) محو نشده بودند، شاید هندی ها، سواحل علیای رود سند و مملکت کابل را عرصۀ جولانگاه پهلوانان و مرکز نشو و نما و توسعۀ زندگانی آنان فرض کرده باشند، به جای جنگل های "آریاوارتا"و.... سایر اراضی که بعدها روایات و اخبار گوناگون معیّن کرده بودند». (گوبینو، همان). نویسنده سپس توضیح می دهد که تورات طبقۀ دوم را به سهولت در همین نواحی نشان می دهد. مورّخ آلمانی "لاسن" نیز در این مورد گفته: «آنها وقتی وجود داشته اند که مهاجرت های اوّلیه در شرف قطع شدن بودند». روایت هندی بعد از ذکر برادران پاندو، دیگر از احوالات سلسله های بعدی چیزی نمی گوید و فقط به ذکر اسامی می پردازد تا به دورۀ بودا برسد.

از آنچه گفته شد، نتیجه گرفته می شود که: هر چند -آنطور که اشاره گردید- در مورد میزان معتبر بودن محتوای منحصر به فرد کتاب دساتیر از لحاظ تحقیقات تاریخی و اسطوره شناختی، هنوز نمی توان نظر قطعی اظهار کرد و جای تحقیق در این موضوع بسیار است، امّا قبل از هر چیز باید توجّه داشت که دساتیر با وجود آنکه به زبان فارسی نگاشته شده، ولی بیشتر یک منبع هندی به شمار می آید تا منبعی ایرانی. از این رو در هر نوع پژوهش و بررسی پیرامون این منبع، باید این موضوع را مدّ نظر قرار داد و آن را در مقایسه با دیگر منابع هندی همسان خود ارزیابی نمود و نه در مقایسه با منابع ایرانی.

پیوندهای معنوی ایران و هند (1)

• مقدّمه

ملّت بزرگ آسیا در گسترۀ‌ جغرافیایی دنیا همانقدر حضور دارد که در پهنۀ اسطوره، تاریخ، تمدّن، علم، دانش و خردورزی. در دنیای امروز، اگر از هر زمان و زمینه ای بهره بگیریم تا گره های سردرگم ایجاد شده بین ملّت های خوش منش و نیک آیین را بگشاییم، به سوی خوبی ها گام برداشته ایم.

پیوند همه جانبۀ بین دو ملّت دیرین ایران و هند از نظرگاه نژادی،زبانی،تاریخی،فرهنگی و اسطوره ای امری بدیهی ست که نیاز به توضیح ندارد:

"گروهی منشعب از هند و اروپایی، باصطلاح هند و ایرانی و لقب باستانی آریایی بر گروه های قومی-زبانی معّنی از اقوام پرشمار هند و اروپایی زبان اطلاق شده است که روزگارانی دراز در جنوب شرقی زیستگاه وسیع هند و اروپاییان می زیستند. چنین به نظر می رسد که آنان در آخرین سده های هزارۀ سوم پیش از میلاد، یعنی قبل از مهاجرت ها و جابجایی های بزرگ، تحت رهبری واحدی بوده اند. البتّه نه به مثابۀ دولتی واحد. بلکه با خودمختاری های قومی کهن. آنان دارای زبانی واحد و باورهای دینی و اجتماعی مشترکی بودند. اگر زیستگاه های هند و اروپاییان را در پایان سده های هزارۀ سوم پیش از میلاد از حدود دریاچۀ بالخاش در قزّاقستان در شرق،تا حوزۀ دانوب در غرب تصوّر کنیم، جای آریاییان در بخش شرقی این گستره،یعنی از دریاچۀ بالخاش تا نواحی غربی ولگا بوده است و آنان در مناطق حاصلخیز و علفزارهای این گسترۀ وسیع سکنی داشتند".(رقیّه بهزادی:آریاها و ناآریاها در چشم انداز کهن تاریخ ایران،چاپ اوّل۱۳۸۲،تهران،انتشارات طهوری،ص۱۲)."آریاییان یا هند و ایرانیان مرکّب از سه دستۀ مهم بودند:۱-آنها که سرانجام رهسپار سرزمینی شدتد که بعدها هند نام گرفت. ۲-آنها که در آغاز رهسپار ائیریانم وئجه(airyanamvaejah)....و سپس فلات ایران شدند. ۳-گروه کثیری که از اقوام بیابانگرد با نام سکه/اسکوثه(skutha/saka) بودند".(امان الله قرشی:ایران نامک،۱۳۸۰،تهران،هرمس،صص۶۱-۶۳). "پیوندهای اسطوره ای نژاد آریا با خدایان سرزمین هند نشان می دهد که نژاد آریا تنها وارث زمین خواهد بود، زیرا ایندرا خدای خدایان گفته است: من زمین را به آریه بخشیدم".(سیّدمحمّدرضاجلالی نایینی:گزیدۀ ریگ ودا<تحقیق و ترجمه>با پیشگفتار تاراچند موربخ و فیلسوف هندی،چاپ دوم،۱۳۶۷،تهران،نشر نقره،ص۹).

اعتقادات مشترک اقوام هند و ایرانی تا دیرباز و تا زمان پیدایش "ریگ ودا" در میان هندوان و تا آغاز ظهور زرتشت در میان ایرانیان باقی بود. در ریگ ودا و اوستا به وجوه مشترک بسیار که غالباً در لباس عبارات واحدی بیان شده است، برمی خوریم. حتّی قسمتی از اسماء ربّانی نیز در دو کتاب باهم قابل تطبیق است. از این رو می توان گفت که آیین مزدایی میراث زمان های دیرین و دوره هایی ست که در آن هندیان و ایرانیان و حتّی هند و اروپاییان زندگی مشترک داشته اند. ایرانیان این افکار و نظریّات دیرین را در جامۀاندیشه های نو پذیره شدند و سرانجام این زرتشت بود که در معتقدات اصلی مزدایی اصلاحات اساسی و عمیقی به عمل آورد. اکنون گنجینۀ عظیمی از کتاب های کهن -و غالباً دینی- از تفکّرات و آرمان ها و علایق هندیان و ایرانیان در تاریخ داریم که گوهرهایی گرانبها از آن برای ما به یادگار مانده است و دو گوهر شبچراغ: "اوستا" و "ودا" در رأس همۀ آنها می درخشند و در میان بخش های مختلف این دو کتاب نیز، درخشش "گاتها" و "ریگ ودا" محسوس تر است.

با این حال، متأسّفانه باید گفت: "تاکنون کاوش شانه به شانه و تحقیق تطبیقی میان اوستا و ودا انجام نگرفته است که فراگیر و مدوّن باشد".(امید عطایی فرد:پیامبر آریایی<ریشه های ایرانی در کیش های جهانی>،چاپ سوم،۱۳۸۶،تهران،انتشارات عطایی،ص۳۴۴).

نوشتۀ پیش رو تلاشی ست یرای بازیابی دوبارۀ شباهت ها و مطابقت های عمدۀ منابع اصلی تاریخی دو ملّت کهن همزاد: هند و ایران. امّا -با این حال- باید گفت: هدف از این پژوهش، صرفاً نقل و توصیف همسانی ها و یکسانی های گفته شده نیست؛ بلکه به عنوان یک تحقیق تاریخی، در صدد نتیجه گیری های تاریخی از این اشتراکات است. بدین منظور، ابتدا پیش درآمدی از تشابهات آیینی هند و ایران ارائه می دهیم. در بخش بعد به مقایسۀ فرازهایی از اوستا و ودا می پردازیم. در ادامه به عنوان تکملۀ بخش قبل،سنجش هایی میانِ گروه هایی از ایزدان و دیگر موجودات اساطیری میان دو فرهنگ کهن ارائه می کنیم. و در نهایت نتیجه گیری تاریخی از این مباحث با موضوع "چگونگی جدایی ایرانیان و هندیان" تکمیل کنندۀ این مسوّده خواهد بود -ان شاأالله-. امید که مورد توجّه و قبول واقع افتد.

نکته ها هست بسی.... (۴۵)

از یار جز یار نتوان خواست

***

 

خوب حرف زدن کافی نیست

حرف خوب زدن مهمّ است

***

 

هرکس فکر می کند "عشق" چیزی جز همان "مسئولیت" است

فکری به حال خودش بکند

***

 

اسمش قلعۀ هزار اردک بود
ولی ما که بیبشتر از سه تا اردک توش ندیدیم

***

 

- خیلی بدبینی!

: چیکار کنم؟ نبینم؟

***

 

شتر که هیچ

این روزها دیگه خرسواری هم دولّا_دولّا نمیشه

***

 

ریش باید حجاب باشد

نه نقاب

***

 

دختر چادری

یا

دختر چادر به سر ؟!

***

 

کسانی لیاقت دریافت رمز حیات را دارند

که دستکم زحمت جستجوی آن ار به خود داده باشند

***

 

بیایید

"دوگانگی سوز" باشیم

***

 

مروارید دادیم

آب نبات گرفتیم نگرفتیم

***

 

قانون داماتو ده سال دیگر تمدید شد.

آقای ظریف
آدمی شریف
بر همه فن حریف
.
.
.
 

***

 

 

بزرگترین آفت

مفاهیم تظاهر، ریا، نفاق و تزویر هرچند همگی از یک سنخ اند، ولی در تعاریفشان تفاوتهایی با هم دارند؛ تظاهر صرفاً به معنی نمایش دادن و در جلوی چشم قرار دادن شعائر دینی است. از این رو در مواردی بد و در مواردی خوب است. ریا مشکلی درونی در فرد است که اعمال دینی را به جا می آورد، ولی در درون دل خود نیّت خالص ندارد و علاوه بر رضای خالق، رضای مخلوق را نیز در نظر می گیرد و به نوعی غیر خدا را در کار خدا شریک می گیرد. نفاق نیز همان ریا است در ابعادی وسیع تر و از جنبۀ اجتماعی. امّا تزویر که از آن به عنوان بزرگترین آفت دین یاد کرده اند؛ تزویر مبنایش بر مردم فریبی و دروغگویی به دیگران است. اگر ریاکار و منافق برای مردم و تحسین آنان اهمیّتی هم شأن خدا قائلند، مزوّر همۀ آنان را پست می شمارد و چون از سر بی ایمانی حاضر به دروغ و نیرنگ می شود، در واقع برای خدا نیز اعتباری قائل نیست. در مقام مقایسه: اگر منافق مشرک است، مزوّر به نوعی کافر است. منافق برای رضای مردم هم که شده نماز می خواند، ولی مزوّر در حالی که نماز نمی خواند، خود را پیش مردم نمازگزار می شناساند!

طرح) سخت

جنگ سخت آسان است

جنگ نرم است که خیلی سخت است.

سه کلمه

حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) فرمودند: «از خواندن سه کتاب غافل مباشید؛ قرآن، طبیعت، تن آدمی».

        *

فلسفۀ اسلامی -به مفهوم مصطلح آن- تاکنون سه دورۀ عمده را پشت سر گذاشته که در هرکدام از آنها، غلبه با یکی از سه گروه مشّائیون، اشراقیون و طرفداران حکمت متعالیه بوده است. به طور خلاصه بنیاد تفاوت این سه گروه با یکدیگر در این است که: حکمای مشّائی قائل به نقش بارز عقل در طیّ مسیر إلی الله هستند، حکمای اشراقی برای شهود نقش بیشتری قائلند و حکمای صدرایی به هر دو عامل عقل و شهود توجّه دارند در کنار بهره گیری از وحی الهی. حکمت متعالیه توسّط حکیم صدرالمتألّهین شیرازی معروف به ملّاصدرا عرضه شده و در عصر اخیر توسّط علّامه طباطبایی(ره) تکمیل گشت که تاکنون در فلسفۀ اسلامی، کسی بالاتر از آن حرفی برای گفتن نداشته است. امّا شاید همۀ این تلاشهای هزارساله در مدّتی بس کوتاهتر می توانست به ثمر برسد.

قطعه شعری از شاعر مغموم معاصر مرحوم احمد عزیزی به جای مانده با عنوان: "تفکّر گیاه شهود است"؛ یا به زبان دیگر، معادل: شهود میوۀ تفکّر است. حال، خود این تفکّر نیز میوۀ مطالعه است؛ مطالعۀ سه کتابی که در ابتدای این مقال نقل شد و در رأس آنها: قرآن کریم که انشاء مستقیم خداوند متعال به طریق وحی بوده است. وحی عقل مطلق است و شهود فروزۀ وحی. تفکّر یا اندیشیدن، ابزار اتّصال عقل یا خرد محدود به خرد مطلق است. در این میان علم یا دانش هم، ابزار ورزیدن این اندیشه است در راستای تقویت هرچه بیشتر خرد. بدین سان، این سه عامل با همدیگر در یک راستا قرار می گیرند و خلاصۀ تمام آنچه که سیر و سلوک عرفانی می خوانیم، در سه کلمه بروز می یابد: مطالعه ==> تفکّر ==> شهود.

پس به نوعی حکمت مشّاء بر اساس تفکّر بوده، حکمت اشراق بر اساس شهود و حکمت متعالیه بر اساس هر دو در کنار مطالعه. براین اساس به نظر می رسد ترتیب این سه دوره در تاریخ، نسبت به آنچه که باید می بود، اندکی پس و پیش شده و روند طبیعی ایجاب می کرد که به همان ترتیب پیش گفته بیاید.